10.000 πρόσφυγες από τη Δράμα κατέβηκαν το 1941 στην Κατερίνη… «Γιατί»; «Πώς»;

Αντώνη Ι. Ζαρκανέλα

π. Γενικού Διευθυντή Ανάπτυξης

της Νομαρχίας Θεσσαλονίκης

Με αφορμή τα όσα ειπώθηκαν στην εκδήλωση της Εστίας Πιερίδων Μουσών Κατερίνης για την επέτειο του «ΟΧΙ»

Όπως είναι γνωστό, η Εστία Πιερίδων Μουσών Κατερίνης γιόρτασε την επέτειο του ένδοξου και ενωτικού «ΟΧΙ», παρουσιάζοντας αντί αυτού την, μαρξιστικής ανάλυσης, έκδοση του αγώνα των Ελλήνων στα μαύρα χρόνια της τριπλής κατοχής των Γερμανο-Ιταλο-Βουλγάρων που οδήγησε σε έναν άνευ προηγουμένου διχασμό που φθάνει μέχρι τις μέρες μας. Απόδειξη αυτού ήταν ότι η εκδήλωση για το «ΟΧΙ» μετατράπηκε σε εκδήλωση για μια «έκδοση» της Αντίστασης,  η οποία εορτάζεται ως Εθνική Αντίσταση, ούτως ή άλλως, επισήμως στις 25 Νοεμβρίου. Εκτός και αν είναι άλλο η Αντίσταση και άλλο η Εθνική Αντίσταση. Έτσι, επιχειρήθηκε μια λαθρόβια μείωση της αξίας και σημασίας του «ΟΧΙ» τώρα, και αύριο θα επιχειρηθεί χωρίς να καταργηθεί η Εθνική Εορτή του «ΟΧΙ» σιγά-σιγά να ενσωματωθεί στην «Αντίσταση» της Αριστεράς και απλώς να ξεχαστεί…Είναι γνωστή εξάλλου η τακτική της άκρας Αριστεράς.

Υποσχεθήκαμε να φωτίσουμε την «προσπάθεια» που έγινε στη γιορτή για το ΟΧΙ, το οποίο τελικά δεν τιμήθηκε, με στοιχεία και όχι με παχιές κουβέντες, βερμπαλισμούς, «ηρωισμούς» για το ποιος πραγματικά πλήρωσε το τίμημα της «λευτεριάς» όπως την εννοούσε το ΚΚΕ και τα Κόμματα-σφραγίδες που συγκροτούσαν το ΕΑΜ,  η Άκρα Αριστερά, όπως συλλήβδην τους αποκαλούσε ο τότε Πρωθυπουργός Εθνικής Ενότητας, Γεώργιος Παπανδρέου. Αναφέρθηκε στην εκδήλωση μεταξύ άλλων ότι «…στο μεταξύ 10.000 πρόσφυγες από τη Δράμα κατέβηκαν στην Κατερίνη…». Και «αναρωτηθήκαμε» στο προηγούμενο  άρθρο μας «Γιατί;», «Πώς;».

Δεν γνωρίζουμε αν ήταν 10.000 οι πρόσφυγες που ήρθαν από τη Δράμα στην Κατερίνη το φθινόπωρο του 1941 και τους μετέπειτα μήνες. Το σίγουρο είναι πως ήταν πάρα πολλοί και κυρίως Πόντιοι. Γνωρίζουμε σίγουρα ότι ήταν από τους ι περίπου 150.000 Έλληνες της Ανατολικής Μακεδονίας, από τους νομούς Δράμας, Καβάλας και Σερρών, οι οποίοι για να αποφύγουν τις σφαγές των Βουλγάρων πήραν τις οικογένειες και ό,τι μπορούσαν από τα υπάρχοντα τους και άρον-άρον μετακινούνταν, προσπαθώντας να διαβούν τον Στρυμόνα ποταμό και να πάνε προς την Κεντρική Μακεδονία. Έφευγαν από τον Βούλγαρο κατακτητή και πήγαιναν στον Γερμανό, που φαίνεται τον προτιμούσαν. Ναι, προτιμούσαν τον Γερμανό κατακτητή από τον Βούλγαρο… Γιατί γνώριζαν πως αν θα έμεναν θα είχαν την ίδια τύχη με τους 6.000-7.000 χιλιάδες Έλληνες που σφαγιάστηκαν μέσα σε λίγες, τρεις-τέσσερις εβδομάδες, από τους Βουλγάρους (όπως αναφέρεται στη «Μαύρη Βίβλο των βουλγαρικών εγκλημάτων εις την Ανατολικήν Μακεδονίαν και Δυτική Θράκην, Έκθεση Επιτροπής καθηγητών Παν/μίων Αθηνών και Θεσ/νίκης, 1945», ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗΣ, Σ., 2011 (1972), τομ. 1, σελ.131 κλπ.).

Τί είχε γίνει; Από το «Μακεδονικό Γραφείο» του ΚΚΕ που είχε την έδρα του στη Δράμα και από την κομματική Οργάνωση της Δράμας οργανώθηκε εξέγερση εναντίον των Βουλγάρων. Φήμες κυκλοφορούσαν κατά το τρίτο δεκαήμερο του Σεπτεμβρίου του 1941 ότι «…θα ξεσπούσε επανάσταση από την πλευρά των βούλγαρων κομμουνιστών, και αν ξεσηκώνονταν και οι Έλληνες κομμουνιστές, ο βουλγαρικός στρατός Κατοχής θα συνενώνονταν μαζί τους…». Ο Ελληνικός πληθυσμός βρισκόταν σε αναβρασμό ούτως ή άλλως από την πρώτη ημέρα εγκατάστασης των Βουλγάρων στην περιοχή του. Ο συστηματικός εκβουλγαρισμός που προωθούνταν (με αλλαγή της ελληνικής γλώσσας με τη βουλγάρικη στις ταμπέλες των μαγαζιών και στις πινακίδες των δρόμων, με παύση των Ελλήνων κοινοταρχών, Δημάρχων, Νομαρχών και εγκατάσταση Βουλγάρων, με αντικατάσταση των Ελλήνων Ιερέων με Βούλγαρους «Εξαρχικούς», με εξαφανίσεις Ελλήνων κλπ.) εξάπτουν και διεγείρουν του Έλληνες, που ανησυχούν, που προβληματίζονται… Ξεσηκωμένοι από τους λιγοστούς ούτως ή άλλως Έλληνες κομμουνιστές τους οποίους και πίστεψαν, απλοί Έλληνες πατριώτες χωρίς να γνωρίζουν τις μύχιες σκέψεις τους και τις «συμφωνίες τους», επιτέθηκαν με ό,τι οπλισμό διέθεταν εναντίον βουλγαρικών αστυνομικών σταθμών σκοτώνοντας μερικούς, 5-10, Βούλγαρους χωροφύλακες σε διάφορες κωμοπόλεις και χωριά του νομού Δράμας (Προσοτσάνη, Κουδούνια, Κύργια) αρχίζοντας από το Δημαρχείο του Δοξάτου όπου σκοτώθηκαν 4 Βούλγαροι χωροφύλακες.

Η περίπτωση του Δοξάτου είναι επική: Τετρακόσιοι άνδρες ηλικίας 20-40 ετών αφού τους περιόρισαν,  δεμένους με αγκαθωτό σύρμα, τους ανακοίνωσαν ότι όσοι ήταν Βούλγαροι ήταν ελεύθεροι και μπορούσαν να φύγουν. Δεν έφυγε κανένας. Και, δεν έζησε κανένας. Εκτελέστηκαν όλοι… Σε ομάδες των δέκα-δεκαπέντε. Όχι όλοι μαζί. (ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗΣ, 2011(1972); τομ.1, σελ. 136).

Η εξέγερση απλώθηκε στην περιοχή της Δράμας και μάλιστα παρά το αξιοπερίεργο γεγονός ότι σε μερικά χωριά ορισμένοι Έλληνες ένοπλοι «..συναδελφώνονται με Βούλγαρους ένοπλους και γιορτάζουν την «απελευθέρωση» της Μακεδονίας, προφανώς, από τους κακούς Βούλγαρους φασίστες.. Σε άλλα χωριά, στους δρόμους ακούγονταν η ‘Κομμουνιστική Διεθνής’!» (ΖΑΟΥΣΗΣ, 2015 (1987), σελ. 334). Ομάδες ενόπλων Ελλήνων κομμουνιστών που συναδελφώνονταν με Βούλγαρους αντάρτες κομμουνιστές που ήθελαν και αυτοί να ρίξουν την φιλογερμανική κυβέρνηση τους, μπήκαν τη νύκτα της 29^ης προς 30^η Σεπτεμβρίου στα χωριά της Δράμας ξεσηκώνοντας τον κόσμο, καλώντας τον σε επανάσταση και προβαίνοντας σε φόνους Βουλγάρων κυρίως παραγόντων (προέδρων κοινοτήτων, χωροφυλάκων, δασκάλων κλπ.) ή «βουλγαρογραμμένων» Ελλήνων.

Στο μεταξύ, το προηγούμενο βράδυ, το βράδυ της 28^ης Σεπτεμβρίου, άνθρωπος του ΚΚΕ που εργαζόταν στο εργοστάσιο ηλεκτροπαραγωγής ‘’Χατζόπουλου’’, το ανατινάζει βυθίζοντας έτσι τη μισή πόλη στο σκοτάδι, με αποτέλεσμα να χάσει από την έκρηξη τη ζωή του ο φύλακας του εργοστασίου. Δεν υπήρξαν άλλες  επιθέσεις, ενώ κάποιες σε στόχους στρατιωτικής ή στρατηγικής σημασίας που τέθηκαν για την πόλη της Δράμας, απέτυχαν σχεδόν όλες (ΠΑΣΧΑΛΙΔΗΣ, ΧΑΤΖΗΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ, 2016; σελ. 137).

Ωστόσο, οι Βούλγαροι από ό,τι φαίνεται τα περίμεναν όλα αυτά, καθώς είχαν σαφείς πληροφορίες, είχαν ήδη γίνει συσκέψεις και είχαν αποφασιστεί τα μέτρα, τα οποία αμέσως μετά την εκδήλωση της εξέγερσης τέθηκαν σε εφαρμογή. Μέσα στη Δράμα, περίπολοι Βουλγάρων στρατιωτών ξεχύθηκαν στους δρόμους συλλαμβάνοντας όποιους έβρισκαν και τους εκτελούσαν «άνευ ετέρας». Καλούσαν τον κόσμο να συγκεντρωθεί στην κεντρική πλατεία και καθ’ οδόν τους εκτελούσαν με κάθε μέσον. Από πηγές Ελληνικές και Βουλγάρικες, χιλιάδες, 2.000-3.000 ήταν οι Έλληνες που έχασαν τη ζωή τους κοντά και μέσα και γύρω από το Ινστιτούτο Καπνού και γενικά στη Δράμα(ΠΑΣΧΑΛΙΔΗΣ, ΧΑΤΖΗΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ, 2016; σελ. 190). Βούλγαροι στρατιώτες, μετά το ξεκαθάρισμα της κατάσταση στην πόλη της Δράμας ξεχύνονται στα χωριά του νομού αλλά και των όμορων νομών, Σερρών και Καβάλας, εφαρμόζοντας μια τέλεια προετοιμασμένη και οργανωμένη επιχείρηση αντιποίνων δίνοντας την εντύπωση πως «η επανάσταση» ήταν μία πολύ καλά προπαρασκευασμένη προβοκάτσια! Οι Έλληνες σκοτώνονται, βιάζονται και λεηλατούνται αδιακρίτως. Σύμφωνα με το Ελληνικό Γραφείο Εγκληματιών Πολέμου, οι Έλληνες νεκροί ήταν δεκαπέντε (15.000) χιλιάδες!! (ΖΑΟΥΣΗΣ, 2015 (1987), σελ. 335).

Έτσι, στην τρίτη κατάληψη της Μακεδονίας, μετά από τις εμπειρίες των καταλήψεων του 1913 και του 1917, η Βουλγαρία επεδίωκε τον άμεσο εκβουλγαρισμό της Μακεδονίας μέσω της ταχείας εθνολογικής αλλοίωσής του πληθυσμού της και, τελικά, την προσάρτησή της.

Την εθνολογική αλλοίωση στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη την πετύχαιναν οι Βούλγαροι και με τις χιλιάδες των νεκρών Ελλήνων και τις 150.000 χιλιάδες πρόσφυγες, οι οποίοι για να αποφύγουν τον εξανδραποδισμό φεύγουν για να γλυτώσουν προς τα δυτικά, προς τον Στρυμόνα, το Κιλκίς, τη Θεσσαλονίκη… Ο άλλος τρόπος εθνολογικής αλλοίωσης ήταν η μεταφορά Βουλγάρων πολιτών και η εγκατάσταση τους στην Ελλάδα δίνοντάς τους χωράφια, σπίτια, χρήματα κλπ. Το τραγικό όσον αφορά τους Έλληνες είναι ότι η συντριπτική πλειοψηφία ήταν Πόντιοι πρόσφυγες που μόλις πριν από λίγα χρόνια είχαν έλθει στην Πατρίδα… Μέσα σε είκοσι χρόνια, δύο φορές πρόσφυγες… Και πάρα πολλοί, αν όχι 10.000, έφθασαν πράγματι στην Κατερίνη…

Η επίσημη θέση του Ελληνικού Κράτους την περίοδο 1945-46, ήταν ότι οι Βούλγαροι κομμουνιστές προκειμένου να πετύχουν την επιδιωκόμενη και από τη  φασιστική Βουλγάρικη κυβέρνηση του πρωθυπουργού Φίλωφ προσάρτηση της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, διέσπειραν πράκτορες που παρίσταναν τους Βούλγαρους κομμουνιστές οι οποίοι ήλθαν σε επαφή με τους τοπικούς Έλληνες κομμουνιστές τους οποίους έπεισαν ότι μαζί θα έριχναν το Φασιστικό καθεστώς της Βουλγαρίας και έτσι θα επιβάλλονταν εκεί το κομμουνιστικό καθεστώς με τη βοήθεια των Σοβιετικών που, όπως πίστευαν, η νίκη τους ήταν κοντά. Και έτσι θα ελευθερώνονταν και η… Μακεδονία! Να σημειωθεί ότι στη Σοβιετική Ένωση είχε μόλις πριν από 3-4 μήνες επιτεθεί η Ναζιστική Γερμανία διαλύοντας το μεταξύ τους Σύμφωνο μη επίθεσης και η Γερμανία όχι μόνο δεν ηττάτο αλλά ήταν σε συνεχή προέλαση… Οι έρευνες, ανακρίσεις κλπ. που διεξήγαγε το Ελληνικό Κράτος έγιναν και για να συγκεντρωθούν στοιχεία κατά των Βουλγάρων εγκληματιών πολέμου για τη διεκδίκηση,  μετά τον πόλεμο, αποζημιώσεων και συντάξεων για τα θύματα των βουλγαρικών Αρχών Κατοχής.

Στην ιστοριογραφία της Άκρας Αριστεράς υπάρχει ένας σαφής διαχωρισμός: Η μη κομμουνιστογενής πλευρά της ΕΑΜικής Αριστεράς όπως εκφράζεται από τον ΕΑΜίτη Ιστορικό και Εθνοσύμβουλο της ¨Κυβέρνησης (ΠΕΕΑ) του Βουνού¨, Σόλωνα Γρηγοριάδη, συντάσσεται, λίγο-πολύ, με το σενάριο και την επίσημη άποψη του Κράτους καθώς, όπως λέει ο Σόλων Γρηγοριάδης, οι Βούλγαροι ιθύνοντες στην Μακεδονία γνώριζαν το σενάριο περί εξέγερσης αφού είχαν πληροφορίες για την εξέγερση και έκαναν και συσκέψεις με σαφείς σχεδιασμούς για την «κατάπνιξή» της. Καταρρίπτεται έτσι η σύγχρονη άποψη του ΚΚΕ για αυθόρμητη εξέγερση.

Το ΚΚΕ για την Επανάσταση της Δράμας τήρησε σιγή «θανάτου» για περίπου 40 χρόνια. Επί σαράντα χρόνια η μη θέση του κόμματος, που χωρίς να τη διαλαλεί, είναι σιωπηρά η καταδίκη της εξέγερσης «ως λανθασμένης πρωτοβουλίας της τοπικής οργάνωσης του ΚΚΕ στη Δράμα». Πολλοί κομμουνιστές συγγραφείς πρώτης γραμμής τα 40 αυτά χρόνια (π.χ. Φοίβος Γεωργιάδης, Ανδρέας Κέδρος αλλά κ.ά.)  θεωρούν ότι η εξέγερση δεν ήταν απλώς «λανθασμένη πρωτοβουλία» αλλά προβοκάτσια των Βουλγάρων στην οποία συνήργησαν οι τοπικές οργανώσεις του ΚΚΕ. Ο Π. Ρούσσος, μέλος του Π.Γ και της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ για πολλά χρόνια, και «υπουργός Εξωτερικών της Κυβέρνησης των Βουνών», γράφει σε βιβλίο του ότι υπάρχουν «βάσιμα στοιχεία» πως η βουλγάρικη οργάνωση Οχράνα είχε διεισδύσει στους (Σ.Σ. Έλληνες) κομμουνιστές» και ότι η εξέγερση ήταν «..αυτόχρημα πρόκληση-προβοκάτσια, αριστοτεχνικά οργανωμένη». Πάντως  η πρώτη «επίσημη» εκδοχή του ΚΚΕ εμφανίζεται στο βιβλίο που απηχεί τις απόψεις του «.. Στ’ Άρματα! Στ’ Άρματα! Χρονικό της Αντίστασης 1940-45» εκδόσεων ΝΕΑ ΕΠΟΧΗ του 1980, και σε μερικές αράδες περιγράφει την εξέγερση της Δράμας ως«..ενέργεια πρόωρη..» της κομμουνιστικής καθοδήγησης της Δράμας,  η οποία «..χωρίς καμμιά επαφή με την Κ.Ε. του ΚΚΕ εκτίμησε εσφαλμένα την κατάσταση, παρασύρθηκε από τις προκλήσεις των βουλγαρικών φασιστικών αρχών» πέφτοντας«..και η ίδια στις συγκρούσεις που έγιναν..».

Όμως, τριάντα-πέντε (35) χρόνια αργότερα, σε εκδήλωση που πραγματοποίησε  το ΚΚΕ στη Δράμα το 2015, κάνοντας στροφή 180 μοιρών, αλλάζει στάση και ισχυρίζεται ότι «..η εξέγερση της Δράμας οργανώθηκε από την Τοπική Οργάνωση του ΚΚΕ..» ανακηρύσσοντας θριαμβικά την «εξέγερση» σαν «το πρώτο στην Ελλάδα και το δεύτερο στην Ευρώπη οργανωμένο αντιστασιακό κίνημα κατά του Άξονα..». Την εξέγερση της Δράμας, 35 χρόνια μετά, το 2015, το ΚΚΕ  την υιοθετεί αναλαμβάνοντας την ευθύνη της πράξης εκείνης ισχυριζόμενο τώρα «…ότι εργάστηκε η τοπική οργάνωση του ΚΚΕ, συνέβαλε το Μακεδονικό Γραφείο του ΚΚΕ, το οποίο είχε οργανώσει ανταρτικές ομάδες… έκανε συσκέψεις, οργάνωσε σαμποτάζ, ενεργοποίησε τον πληθυσμό…».  Δηλαδή, εκεί που το 1980 η εξέγερση της Δράμας αποτελούσε μια «ενέργεια πρόωρη» στην οποία «παρασύρθηκε η  οργάνωση της Δράμας» και «δεν ρωτήθηκε το κόμμα», ενέργεια που την έκρυβε, τώρα αποτελούσε τιμή και δόξα για το ΚΚΕ… Σ’ εκείνη την εκδήλωση του 2015 αναφέρθηκε, μάλιστα, και παρουσιάζεται σαν άθλος από το ΚΚΕ ότι  «με όλους τους Βουλγάρους κομμουνιστές κόψαμε κάθε επαφή ακόμη από τον Αύγουστο (του 1941), ύστερα από αυστηρή εντολή του Χαμαλίδη». Δηλαδή μέχρι τον Αύγουστο είχαν επαφές με τους Βούλγαρους κομμουνιστές!!!!! Θέλοντας, ίσως, να πείσουν με τον τρόπο αυτό ότι δεν υπήρξε προβοκάτσια… για την οποία κατηγορούνται..

Αν η νέα άποψη του ΚΚΕ, του 2015, είναι αυτή, τότε θα πρέπει να απαντήσει στο γιατί έστειλε επειγόντως τη Χρύσα Χατζηβασιλείου, μέλος τότε του Πολιτικού Γραφείου του ΚΚΕ (Σημείωση: Το Πολιτικό Γραφείο ήταν το Ανώτατο Καθοδηγητικό όργανο του Κόμματος) να επιβάλλει την τάξη, να σταματήσει «…κάθε ένοπλη δράση…» να επιβάλλει «…τον αφοπλισμό… τη λούφα στα δύο ανταρτικά τμήματα της Κεντρικής και της Ανατολικής Μακεδονίας…» δίνοντας «..εντολή σε όλα τα μέλη και στελέχη του κόμματος της Ανατ. Μακεδονίας να περάσουν στις γερμανοκρατούμενες περιοχές» όπως γράφουν υψηλά στελέχη του ΚΚΕ; (ΒΑΦΕΙΑΔΗΣ, 1985; τόμ. 2, σελ. 46., ΧΑΤΖΗΣ, 1982; τόμ. Α, σελ. 167-181).

Θα πρέπει όμως να εξηγήσει και για ποιόν λόγο 26 ή 27 κομμουνιστές, Σλαβομακεδόνες σχεδόν όλοι τους, (ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ, 1979;) απελευθερώθηκαν από τους Γερμανούς από τις φυλακές της Ακροναυπλίας ύστερα από αίτημα της Βουλγαρικής Πρεσβείας την 1 Ιουλίου 1941, και οδηγήθηκαν στην Βουλγαρική Πρεσβεία στην Αθήνα; Μάλιστα, όπως αναφέρει ένα κορυφαίο στέλεχος του ΚΚΕ, ο Τζήμας, σε μακροσκελή έκθεσή του προς το Κομμουνιστικό Κόμμα Σοβιετικής Ένωσης (29 Ιουνίου 1944) (ΤΑ ΑΡΧΕΊΑ ΤΩΝ ΜΥΣΤΙΚΩΝ ΣΟΒΙΕΤΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ, Εκδόσεις ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ , ΛΙΒΑΝΗΣ, 1993) οι Σλαβομακεδόνες κομμουνιστές εφοδιάστηκαν με βουλγαρικές ταυτότητες, ταξίδεψαν με αυτοκίνητο της βουλγαρικής Πρεσβείας προς Θεσσαλονίκη όπου και έφθασαν, μετά από ταξίδι δύο-τριών ημερών. Στη συνέχεια, αφού χώρισαν ο Τζήμας και ο Πιλάλης και πήγαν για Καστοριά, οι άλλοι 24 ή 25 οδηγήθηκαν στην Ανατολική Μακεδονία όπου και αφέθηκαν ελεύθεροι από τους Βουλγάρους. Γιατί λοιπόν πήγαν στην Ανατολική Μακεδονία; Να κάνουν τί;