(Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός) – Λιτόχωρο 1770
Το έργο φιλοτεχνήθηκε με χρώματα-χρωστικές και ο φορέας του έργου, είναι συντηρημένο σπάραγμα νυφικής κασέλας, που αποτελούσε μέρος προίκας συγγενικού προσώπου (Βικτώριας Γρούνα) της οικογένειας του καλλιτέχνη.
Στην πίσω πλευρά του έργου, έχει διατηρηθεί ζωγραφική διακόσμηση (περ.1936) του καλλιτέχνη Ι. Πειστικού ενώ, το νεότερο έργο, βασίστηκε σε κείμενα των Σωτήρη Μασταγκά, Δέσποινας Παπαζαχαρία, Ιωάννη Παπαζαχαρία, Α. Τσακούμη¸ Νίκου Ντάβανου, Σπύρου Ντάβανου, Ιωάννη Κυρίτση, Γιάννη Φαρμάκη και στα φωτογραφικά αρχεία Μυρσίνη, Τζιούκα και Παπαθανασίου, όπως και σε παλιότερα προσχέδια του καλλιτέχνη (2006). Στο έργο αναπαριστώνται προσωπικότητες της παλαιότερης αλλά και της νεότερης ιστορίας του Λιτόχωρου.
Σε κεντρική θέση στο έργο, δεσπόζει Η Παναγία του Ολύμπου.
Αριστερά και δεξιά Της Παναγίας, δεόμενοι, ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός και ο Άγιος Διονύσιος ο εν Ολύμπω.
Σε μια προσπάθεια να αποδώσουμε με λέξεις το νόημα του έργου, θα προχωρήσουμε σε περιγραφή του.
Εξ αριστερών, καθισμένος στο τραπέζι ο χαλκογράφος Δημήτρης Σκρέτας και απέναντι του ο καλλιτέχνης- ζωγράφος Αστέρης Γκέκας.
Ακριβώς από πάνω του, βρίσκεται ο λόγιος και λυκειάρχης Λιτόχωρου και Αλεξανδρείας, Αθανάσιος Λασπόπουλος.
Δίπλα του βλέπουμε τον εκκλησιαστικό μουσικό Ιωάννη Σακελλαρίδη και τον υιό του συνθέτη και έναν από τους πρωτεργάτες της ελληνικής οπερέτας, Θεόφραστο Σακελλαρίδη ενώ ανάμεσα τους μια ξεχωριστή προσωπικότητα, ο ζωγράφος Βασίλης Ιθακήσιος .
Πίσω του, διακρίνουμε τον αγιογράφο Ιωάννη, έργα του οποίου σώζονται στην ευρύτερη περιοχή της Μακεδονίας, ενώ έξω αριστερά του έργου, εμφανίζονται η βραβευμένη ποιήτρια Ζωή Καρέλλη και ο πεζογράφος αδελφός της, Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης.
Στη δεξιά πλευρά το έργου, λάτρεις του βουνού με τον εξοπλισμό τους. Όρθιος ο Χρήστος Κάκαλος, ο πρώτος που ανέβηκε στην κορυφή του Ολύμπου, στη μέση ο ορειβάτης Δημήτρης Μπουντόλας, δίπλα του ο ορειβάτης και οδηγός βουνού Κώστας Ζολώτας και ο ιατρός Ιωάννης Μπόντης.
Ανάμεσα τους ο ιερέας Ιωάννης Καλιακούδας που μνημονεύεται για το μεγάλο φιλανθρωπικό του έργο, ενώ λίγο πιο πίσω βρίσκονται ο ιατρός Ι. Ολύμπιος και ο έφ. ανθλγός, ήρωας του 1940 Νικόλαος Μπαλανίκας.
Κεντρικά του έργου, ο Ευάγγελος Κοροβάγκος πρωτεργάτης της επανάστασης του 1878 στο Λιτόχωρο, εμφανίζεται να υπογράφει συμβολικά την κατάργηση της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου.
Στο ίδιο τραπέζι, αριστερά ο Μ. Κωφός και δεξιά ο Ν. Βλαχόπουλος, δυο ήρωες του Λιτοχώρου, που ανατίναξαν το καράβι Φετίχ-Μπουλέντ στην Θεσσαλονίκη.
Διάσπαρτα σε όλη την επιφάνεια του έργου, μπορούμε να διακρίνουμε κτίρια, σύμβολα και συμβολισμούς, που βάζουν σε σκέψη το θεατή.
Στην πάνω αριστερή γωνία, βρίσκονται η Ι. Μ. Σπαρμού και η Ι. Μ. Κανάλων.
Στην κάτω αριστερή γωνία το κάστρο του Πλαταμώνα και λίγο πιο δεξιά η αρχαία πόλη των Λειβήθρων.
Κάτω δεξιά του έργου, εμφανίζονται ο οικισμός Βαρικός και το αρχαίο Δίον. Στη θάλασσα πλέει το καράβι «Άγιος Νικόλαος εξ Ολύμπου», της οικογένειας Νικολάου Κ. Παπανικολάου με χρονολογία 1918, ενώ διακρίνουμε στη Λ. Νίκης το καφενείο
«Το Λιτόχωρον». Ξεχωρίζουν ο Λευκός Πύργος, η «Καμάρα» και λίγο πιο κάτω στην οδό Μπιζανίου 46, το κτίριο που στεγάζονται τα γραφεία του Συλλόγου Λιτοχωριτών Θεσσαλονίκης, που ιδρύθηκε το 1934.
Στο κεντρικό τραπέζι, κυρίαρχη θέση έχει ο χάρτης της Μακεδονίας, που φιλοξενεί τα «μαύρα καράβια» και το Φετίχ-Μπουλέντ. Αριστερά του χάρτη βρίσκεται η αρχαία Πίμπλεια και δεξιά του, το εξωκλήσι των Αγίων Θεοδώρων.
Στην πάνω δεξιά κορυφή του βουνού, αναπαριστάται το παλιό μοναστήρι του Αγίου Διονυσίου, ενώ προχωρώντας το βλέμμα προς το κέντρο του έργου, ξεχωρίζουν το εξωκλήσι Της Παναγίας του Ολύμπου και το Μακεδονικό σπίτι της Ιωάννας Παπανικολάου που χρονολογείται από το έτος 1750.
Δίπλα στον ήρωα Ν. Βλαχόπουλο, κυματίζει το λάβαρο της επανάστασης, με ημερομηνία 1878, ενώ απέναντι αναπαριστάται ο Ιερός Ναός Αγίου Γεωργίου, στον οποίο τελέστηκε κατά την απελευθέρωση, δοξολογία στις 16 Οκτωβρίου 1912.
Σκοπός του συγκεκριμένου έργου ήταν, άνθρωποι που ανέδειξαν, αγάπησαν και κυρίως θυσιάστηκαν για τον Όλυμπο, αυτό τον ευλογημένο τόπο, να αποδοθούν σε κάποια μορφή.. σαν φόρος τιμής, σαν “ευχαριστώ”, δικό μου.. προς εκείνους. Έτσι, σαν μια παρέα όλοι τους συγκεντρώθηκαν, με οδηγό Την Παναγία του Ολύμπου. Άλλωστε, όπως έχει γράψει ο Οδυσσέας Ελύτης στο έργο του “Εκ του πλησίον”.. «Έχει και ο νους Λιτόχωρο. Με διαβαστές πλαγιές κι εύφορα μπλε θαλάσσης».
Βροντινός Γεώργιος
Λιτόχωρο, 28 Οκτωβρίου 2023