Ακούγεται ουτοπικό αλλά μπορεί και να μην είναι. Ιάπωνας ερευνητής κατάφερε να μετατρέψει δερματικά κύτταρα αρσενικού ποντικού σε ωάρια με τη φιλοδοξία να το καταφέρει μελλοντικά και σε ανθρώπινα κύτταρα. Είναι όμως τόσο εύκολο;
Ο Ιάπωνας Katsuhiko Hayashi είναι ένας αναπτυξιακός γενετιστής στο Πανεπιστήμιο της Οσάκα που πρωτοπορεί σε ένα από τα πιο συναρπαστικά και αμφιλεγόμενα πεδία της βιοϊατρικής έρευνας, στην in vitro γαμετογένεση ή IVG. Τον περασμένο Μάρτιο με τη χρήση αυτής της μεθόδου-κατόπιν συγκεκριμένων μηνυμάτων (παραγόντων και ορμονών) και όπως αναφέρει το BBC, κατάφερε να μετατρέψει δερματικά κύτταρα από ουρά αρσενικού ποντικού σε ωάρια ποντικού!

Όπως ισχυρίζεται ο ίδιος, στόχος της IVG είναι η παραγωγή μελλοντικά μεγάλου αριθμού «τεχνητών» ωαρίων και σπερματοζωαρίων προερχόμενων από σωματικά κύτταρα ανθρώπου. Αυτό θα μπορούσε να επιτρέψει σε οποιοδήποτε υπογόνιμο άτομο ή μεγαλύτερης αναπαραγωγικής ηλικίας, που βρίσκεται σε σχέση ή όχι ή είναι ομοφυλόφιλο, τρανς, κοκ, να αποκτήσει δικά του παιδιά (με γενετική συγγένεια).

Στην εταιρεία Conception Biosciences στην Καλιφόρνια που διευθύνει ο Matt Krisiloff δεκάδες επιστήμονες εργάζονται τώρα στο εργαστήριο για να φτιάξουν ωάρια έξω από τις ωοθήκες, δηλαδή in vitro. Ο Krisiloff, ο οποίος δηλώνει ομοφυλόφιλος, λέει στη WSJ ότι η IVG θα μπορούσε να βοηθήσει και τα ζευγάρια ανδρών να αποκτήσουν βιολογικά παιδιά χωρίς τα γονίδια κάποιου τρίτου. «Θέλω κι εγώ την ευκαιρία να αποκτήσω βιολογικά παιδιά με τον σύντροφό μου».

Η αναπαραγωγική τεχνολογία έχει ήδη μετασχηματίσει τον τρόπο που δημιουργούνται οι οικογένειες. Οι τεχνικές ταχείας κατάψυξης επιτρέπουν στα ωάρια να αποθηκεύονται για χρόνια σε τράπεζες και στη συνέχεια να αποψύχονται για γονιμοποίηση. Νεογνά έχουν γεννηθεί χρησιμοποιώντας μια τεχνική που ενσωματώνει DNA από τρία άτομα, ενώ με εξωσωματική γονιμοποίηση, η οποία περιλαμβάνει τη λήψη ώριμων ωαρίων από τις ωοθήκες, τη γονιμοποίησή τους στο εργαστήριο και την εμβρυομεταφορά τους στη μήτρα γεννιέται περίπου το 2% των παιδιών μόνο στις ΗΠΑ», σχολιάζει ο Καθηγητής Ιατρικής Γενετικής και Ανθρώπινης Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής στο Ιατρικό Τμήμα της Σχολής Επιστημών Υγείας, του Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, κ. Ιωάννης Γεωργίου.

Ο ίδιος συμφωνεί ωστόσο, στο ότι εκτός από τις τεχνικές προκλήσεις που απομένουν να ξεπεραστούν, υπάρχουν βαθιές ηθικές ανησυχίες σχετικά με το πώς θα μπορούσε τελικά να χρησιμοποιηθεί η IVG.
Από δερματικά σωματικά κύτταρα σε ωάρια…

Η τεχνική του Hayashi περιλαμβάνει τη λήψη δερματικών κυττάρων και τη μετατροπή τους σε πολυδύναμα βλαστοκύτταρα (iPS), σε κύτταρα δηλαδή, που μπορούν να επαναπρογραμματιστούν και να διαφοροποιηθούν προς οποιαδήποτε κατεύθυνση-σε ωάρια εν προκειμένω.

Και αυτό το κατάφερε με τα επονομαζόμενα οργανοειδή που έμοιαζαν με ωοθήκες δηλαδή με νανοδομές τις οποίες δημιούργησε ο ίδιος για να μετασχηματίσει τα κύτταρα σε ωάρια. «Μπορούμε να πάρουμε 200 ανώριμα ωάρια από ένα οργανοειδές ωοθήκης. Σε ένα πείραμα μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε 20 οργανοειδή και έτσι συνολικά να παραγάγουμε περίπου 4.000 ανώριμα ωάρια», εξηγεί ο ίδιος στο ειδησεογραφικό μέσο NPR.

Την ίδια ώρα οι ερευνητές της εταιρείας Conception ισχυρίζονται στο NPR ότι πρόκειται να «ξεπεράσουν» τους Ιάπωνες επιστήμονες και μέσα σε έναν χρόνο να φτιάξουν ανθρώπινα ωάρια, ελπίζοντας να δώσουν ανθρώπινα έμβρυα μετά από γονιμοποίηση. Όμως δεν δίνουν στη δημοσιότητα αρκετές λεπτομέρειες που να υποστηρίζουν τον ισχυρισμό τους. Αντίθετα ο Hayashi δεν προβλέπει να έχει ένα ανθρώπινο ωάριο από IVG έτοιμο για γονιμοποίηση νωρίτερα από 5-10 χρόνια.

«Ο σκοπός της τεχνολογίας της IVG δεν είναι μόνο η απόκτηση ενός μωρού που να κουβαλά τα γονίδια των γονέων. Η εύρεση νέων τρόπων θεραπείας της υπογονιμότητας ή η αποτροπή των γενετικών ανωμαλιών και η μείωση των αποβολών είναι κάποια από τα οφέλη», συμπληρώνει ο καθηγητής Γεωργίου.

Η αλήθεια είναι ότι και οι επιστήμονες αισθάνονται άβολα με μερικούς από τους τρόπους που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί η IVG. Ωστόσο, πολλοί υπενθυμίζουν ότι και η εξωσωματική γονιμοποίηση στην αρχή ήταν επίσης αμφιλεγόμενη και προκάλεσε ηθικές ανησυχίες. Και όπως τότε, έτσι και τώρα, εκτός από τους επιστήμονες, η ίδια η κοινωνία θα πρέπει να αποφασίσει πώς θα χρησιμοποιήσει καλύτερα την IVG.

Η δωρεά ωαρίων και η παρένθετη μητρότητα, όπου οι άνθρωποι αποζημιώνονται για τις υπηρεσίες τους εξακολουθούν να απασχολούν την κοινωνία μας, όπως και η πιθανή εμπορευματοποίηση ιστών και ωαρίων. Μερικές γυναίκες μπορεί να μην συμφωνούσαν να γίνουν δότριες ωαρίων ή παρένθετες μητέρες αν δεν αντιμετώπιζαν οικονομικές δυσκολίες.

Μια δυνητικά απεριόριστη πηγή ωαρίων…

Ακόμα κι αν η IVG αποδειχθεί ασφαλής, όλοι οι επιστήμονες, και οι Ιάπωνες, είναι πολύ προσεκτικοί γιατί γνωρίζουν ότι θα εγείρει σοβαρά ηθικά, νομικά και κοινωνικά ζητήματα.

«Η IVG δυνητικά θα απαξίωνε το βιολογικό ρολόι, επιτρέποντας σε γυναίκες οποιασδήποτε ηλικίας να αποκτούν μωρά με γενετική συγγένεια. Αυτό εγείρει αυτομάτως βιοηθικά ερωτήματα σχετικά με το εάν θα πρέπει να υπάρχουν όρια ηλικίας για την απόκτηση μωρών με IVG. Η IVG θα μπορούσε επίσης να δώσει την δυνατότητα σε ομοφυλόφιλα ζευγάρια να αποκτήσουν μωρά γενετικά συνδεδεμένα και με τους δύο συντρόφους, επιτρέποντας για πρώτη φορά να αποκτήσουν παιδιά οικογένειες, ανεξαρτήτως ταυτότητας φύλου. Αυτό είναι ένα ζήτημα ατομικών δικαιωμάτων αλλά και κοινωνικό» σχολιάζει ο Δρ. Χρήστος Γιαπιτζάκης, Αναπληρωτής Καθηγητής Γενετικής και Μέλος της Επιτροπής Βιοηθικής της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ, και συμπληρώνει:

«Κάποιοι ακραίοι με τεχνοκρατική ή με συντηρητική νοοτροπία θα φανταστούν ότι η τεχνολογία IVG ενδεχομένως θα μπορούσε να καταστήσει την παραδοσιακή δημιουργία παιδιών απαρχαιωμένη για όλους. Μια απεριόριστη προσφορά γενετικά ταιριασμένων τεχνητών ανθρώπινων ωαρίων, σπέρματος και εμβρύων για οποιονδήποτε, ανά πάσα στιγμή, θα μπορούσε να καταστήσει κανόνα την επιλογή των εμβρύων με IVG. Αυτές οι φαντασιώσεις δεν ευσταθούν. Αντίστοιχες ακραίες προβλέψεις που είχαν γίνει πριν από τέσσερις δεκαετίες για την ολική επικράτηση της τεχνητής γονιμοποίησης δεν επαληθεύτηκαν».

«Πάντως οι άνθρωποι θα εξακολουθούν να κάνουν σεξ», λέει στη WSJ ο Hank Greely , καθηγητής νομικής και διευθυντής του Κέντρου για το Νόμο και τις Βιοεπιστήμες στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ. «Απλώς δεν θα κάνουν τόσο συχνά σεξ για να κάνουν παιδιά».

Η IVG δυνητικά θα μπορούσε να οδηγήσει στη γέννηση μωρών «βάσει σχεδιασμού», των οποίων οι γονείς θα επιλέγουν τα χαρακτηριστικά που επιθυμούν. Τα άτομα που θα μπορούσαν να επιλέξουν έμβρυα για να εξαλείψουν πιθανούς κινδύνους για την υγεία τους θα κατέφευγαν στην αναπαραγωγική τεχνολογία για να τα κυοφορήσουν ακόμη και αν ήταν γόνιμα.

«Από τη στιγμή που δυνητικά μπορούν να φτιαχτούν χιλιάδες ωάρια από τα κύτταρα του δέρματος μιας γυναίκας ή ενός άνδρα, μπορούμε να έχουμε χιλιάδες έμβρυα», λέει ο Greely. «Οι μελλοντικοί γονείς θα μπορούν να επιλέγουν το μωρό που τους αρέσει». Αυτό θα σήμαινε ίσως εκμετάλλευση των εμβρύων, εμπορευματοποίηση της αναπαραγωγής και επίσης αθέμιτη χρήση γενετικών πληροφοριών.

Ο Αναπληρωτής Καθηγητής Εμβρυολογίας του Παν. Θεσσαλίας και Μέλος της Ομάδας Εμπειρογνωμόνων της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής και Τεχνοηθικής, κ. Γεώργιος Ανυφαντής δίνει και μια άλλη διάσταση: «Θα μπορούσε να οδηγήσει και στην ευγονική, δηλαδή στην δημιουργία ατόμων χωρίς κάποια πιθανή ασθένεια. Αυτό έχει ιδιαίτερα τεράστιες ηθικές και κοινωνικές διαστάσεις διότι έρχεται σε αντίθεση με τη φύση του ανθρώπου που γεννιέται με συγκεκριμένα γονίδια τα οποία λίγο-πολύ κουβαλούν πληροφορίες για κάποιες ασθένειες. Εξάλλου αυτή είναι η ζωή. Η δημιουργία απαλλαγμένων από μεταλλαγές και ασθένειες ωαρίων και σπερματοζωαρίων είναι μια προχωρημένη σκέψη που υπερβαίνει τις ανθρώπινες ηθικές διαστάσεις».

Οι αναπαραγωγικές τεχνολογίες μπορούν να κάνουν τους ανθρώπους να σκέφτονται τα παιδιά «ως ένα προϊόν ή ως ένα καθήκον που αναλαμβάνουν αντί ως μια ευλογία και καρπό αγάπης», λέει στη WSJ ο Gilbert Meilaender, καθηγητής Φιλοσοφίας και Θεολογίας στο Πανεπιστήμιο Valparaiso. «Όταν εκπαιδεύετε τον εαυτό σας να σκέφτεται το παιδί ως προϊόν, τότε φυσικά μια από τις πρώτες ερωτήσεις που κάνετε είναι: δεν πρέπει να πάρουμε το καλύτερο προϊόν που μπορούμε;».

Κοινωνική σύγχυση;
Υπάρχουν επιστημονικά εμπόδια στην ανάπτυξη ωαρίων σε ένα τρυβλίο. Τα πρόσφατα πειράματα του Hayashi απαιτούν πολλή μηχανική και γενικά δεν είναι τόσο εύκολη η διαχείριση των ανθρώπινων κυττάρων στο εργαστήριο.

«Η δημιουργία ωαρίων και σπερματοζωαρίων (γαμετογένεση) είναι πολύπλοκη και υπόκειται σε αυστηρό έλεγχο όταν πραγματοποιείται στον άνθρωπο και φαντάζει σχεδόν αδύνατη να πραγματοποιηθεί στο εργαστήριο. Και αυτό γιατί η γαμετογένεση περιλαμβάνει πολλές διαδικασίες ελέγχου της έκφρασης συγκεκριμένων γονιδίων και συγκεκριμένης συγκέντρωσης, χρονοεξαρτώμενων εκφράσεων γονιδίων, μείωσης (το κύτταρο με 46 χρωμοσώματα να γίνει κύτταρο με 23), διαφοροποίησης καθώς και πυρηνικής και κυτταροπλασματικής ωρίμανσης.

Η ομοιότητα αυτών των διαδικασιών που συμβαίνουν στον ανθρώπινο οργανισμό με αυτών που προσπαθούμε να πετύχουμε στο εργαστήριο απέχει χιλιόμετρα θα έλεγα», επισημαίνει ο Καθηγητής Ανυφαντής και συνεχίζει: «Σήμερα οι διαδικασίες αυτές σε ζωικά μοντέλα βρίσκονται σε πειραματικό στάδιο και η επιτυχία δημιουργίας ωαρίων από σωματικά κύτταρα είναι ένα ακόμα βήμα. Ας ευχηθούμε να είναι ο προπομπός για τη δημιουργία γαμετών και εμβρύων (εάν ποτέ επιτευχθεί στον άνθρωπο) μόνο για ζευγάρια που έχουν πραγματικό πρόβλημα και όχι για να υποκαταστήσουν τα ανθρώπινα ωάρια, σπερματοζωάρια και έμβρυα».

«Για να καταφέρουν οι επιστήμονες να αναπτύξουν ωάρια στο εργαστήριο θα χρειαστούν πολλά πειράματα μέχρι να εξασφαλίσουν ότι είναι επαρκώς ασφαλή για να δημιουργήσουν υγιή έμβρυα και νεογνά», παρεμβαίνει ο Καθηγητής Γιαπιτζάκης τονίζοντας πως: «Οι βιοηθικές διαστάσεις τέτοιου είδους πειραμάτων καλό είναι να συζητηθούν πριν αυτά πραγματοποιηθούν σε ανθρώπινα ωάρια και έμβρυα. Ο επιστημονικός ανθρωπισμός συστήνει να προχωρά εκείνη η γνώση που είναι ωφέλιμη, επειδή αυξάνει την ευτυχία των περισσοτέρων ανθρώπων».

«Κοινωνικά, συναισθηματικά και νομικά έχει αλλάξει ο τρόπος που σκεφτόμαστε τον γάμο, την μητρότητα και την πατρότητα αλλά και τους οικογενειακούς δεσμούς γενικότερα», σημειώνει η ποινικολόγος Κατερίνα Μαυροειδή και συνεχίζει: «Εάν μπορούν να δημιουργηθούν τεχνητά έμβρυα, τότε αυτό σημαίνει ότι ίσως ένα μόνο άτομο μπορεί να δημιουργήσει το δικό του μωρό, χωρίς να οριοθετούνται τα πρότυπα των βιολογικών γονέων. Αναρωτιέμαι ωστόσο, αν η κοινωνία μας είναι έτοιμη για τέτοιου είδους παρεμβάσεις παρότι η επιστήμη προχωρά με ταχείς ρυθμούς».

Μέχρι στιγμής σχεδόν καμία χώρα, ούτε η Ιαπωνία, δεν έχει νόμους που να αναγνωρίζουν ένα παιδί που δημιουργείται από έναν μόνο γονέα ή από γάμο ομοφυλόφιλων με την IVG. Ωστόσο, παρά τις ανησυχίες, η ιαπωνική κυβέρνηση εξετάζει το ενδεχόμενο να επιτρέψει στους επιστήμονες να προχωρήσουν στη δημιουργία εμβρύων με IVG μόνο για ερευνητικούς σκοπούς.

«Πάντως στη χώρα μας οι νομικές προϋποθέσεις για την απόκτηση τέκνου με ιατρική υποβοήθηση είναι συγκεκριμένες και ορίζονται από τις διατάξεις του Αστικού Κώδικα. Συγκεκριμένα η ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή επιτρέπεται μόνο για την αντιμετώπιση της αδυναμίας απόκτησης τέκνων/υπογονιμότητας. Η μεταφορά στο σώμα μιας γυναίκας γονιμοποιημένων ωαρίων από μια άλλη ξένη γυναίκα και η κυοφορία επιτρέπεται μόνο με δικαστική άδεια που χορηγείται πριν την εμβρυομεταφορά εφόσον υπάρχει έγγραφη και χωρίς οικονομικό αντάλλαγμα συμφωνία. Σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση οι διαδικασίες τεχνητής γονιμοποίησης είναι παράνομες. Κανείς δεν αμφισβητεί βέβαια το γεγονός πως η τεχνητή γονιμοποίηση έχει βοηθήσει σημαντικά πολλά άτεκνα ζευγάρια να αποκτήσουν οικογένεια», εξηγεί η κα. Μαυροειδή.

Διακοπή της σύνδεσης ωαρίων και μητρότητας…
Η εξαγωγή του ωαρίου από το γυναικείο σώμα ήταν μια «επανάσταση». Η εξωσωματική γονιμοποίηση που εισήχθη πριν από περισσότερα από 40 χρόνια στην κλινική πράξη διέκοψε τη σύνδεση μεταξύ ωαρίων και μητρότητας.

«Δεν χρειάζεται η διευκρίνιση του ποια είναι η μητέρα ή ο πατέρας στο πιστοποιητικό γέννησης», σχολιάζει στη WSJ η Anne Le Goff, φιλόσοφος στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, η οποία μελετά την ηθική της IVG. «Μπορεί απλά να σημειώνονται τα ονόματα των γονέων».

Στο βιβλίο της καθηγήτριας κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Γέιλ, Rene Almeling με τίτλο: «Sex Cells: The Medical Market for Eggs and Sperm», οι δότριες ωαρίων δεν αυτοπροσδιορίζονται ως μητέρες παρότι οι δότες σπέρματος αυτοπροσδιορίζονται ως πατέρες. Η συνεισφορά τους περιορίζεται στην αναφορά τους απλά ως “δότριες αυγών”. Πρόοδοι στην τεχνολογία της αναπαραγωγής όπως η δημιουργία τράπεζας ωαρίων, η χρήση παρένθετων μητέρων που δεν είναι γενετικά συνδεδεμένες με ένα έμβρυο αλλά που το κυοφορούν, αλλά και η εξωσωματική γονιμοποίηση αυτή καθαυτή επέτρεψε στις δότριες ωαρίων να σπάσουν στο μυαλό τους τη σύνδεση μεταξύ ωαρίων και μητρότητας, σχολιάζει η ίδια η Almeling στη WSJ.

Τα τελευταία χρόνια, άτομα που έχουν προέλθει από δότες επιθυμούν να μάθουν τη γενετική τους προέλευση. Μερικά θέλουν να μάθουν την ταυτότητα των βιολογικών τους γονιών ακόμα κι αν οι δότες και οι δότριες δεν θεωρούν τους εαυτούς τους μητέρες ή πατέρες.

Ωστόσο, σύμφωνα με την ειδική στη γονιμότητα και τις αναπαραγωγικές τεχνολογίες, επίκουρη καθηγήτρια δικαίου και επιστημών υγείας στη Νομική Σχολή του Northeastern University, Katherine Kraschel, πρέπει να παραδεχθούμε ότι οι τεχνολογίες υποβοήθησης της αναπαραγωγής δίνουν σε ορισμένα άτομα LGBTQ μεγαλύτερη αναπαραγωγική αυτονομία.

Τα παιδιά που προκύπτουν μπορεί να συνδέονται γενετικά μόνο με έναν γονέα, αλλά η γέννηση σε οικογένειες με δύο γονείς του ίδιου φύλου έχει οδηγήσει σε μια αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε την ανατροφή των παιδιών, απομακρύνοντάς μας από την πεποίθηση ότι οικογένειες χωρίς γενετική σύνδεση δεν είναι δυνατές, στοργικές και υγιείς.

Η δημιουργία απογόνων είναι από τις πιο προσωπικές αποφάσεις. Ανάλογα με τις περιστάσεις, μπορεί να είναι μια έκφραση αγάπης, η εκπλήρωση βαθιών βιολογικών και κοινωνικών ορμών και ένας τρόπος δημιουργίας οικογενειών όλων των σχημάτων και προτύπων.

Πολύ συχνά, η τεχνολογία πίσω από την αναπαραγωγική υποβοήθηση δεν αντιμετωπίζεται με αυτήν την ευρύτερη έννοια, αλλά θεωρείται ένας τρόπος επίλυσης μεμονωμένων προβλημάτων. Στο εργαστήριο εξακολουθεί ωστόσο να επικρατεί ένας άλλος τρόπος σκέψης. Για να φτιάξεις ωάρια και οικογένεια χρειάζεται συνεργασία και ανθρωπιστική ηθική.

 

 

 

Πηγή:dnews.gr