Η πλειοψηφία των ανθρώπων δεν ενδιαφέρεται να διερευνήσει το παρελθόν ή να κάνει προβλέψεις για το μέλλον, όταν όλα φαίνεται ότι πάνε καλά. Περιορίζεται στα όρια του παρόντος και την καθημερινή «κανονικότητα». Όταν όμως η βουή κι οι ανατριχιαστικοί τριγμοί ακούγονται απειλητικά κι οι ρωγμές είναι ορατές, όλοι ξέρουμε ότι η ζωή μας έχει πάψει να είναι ασφαλής. Το τέλος της δικής μας «κανονικότητας» είχε προαναγγελθεί με το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης του 2008. Έκτοτε η κατάσταση επιδεινώνεται διαρκώς επηρεάζοντας κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα. Η αβεβαιότητα, η αγωνία και το άγχος έχουν καταλάβει την θέση της επανάπαυσης.
Στην παρούσα φάση λοιπόν βρισκόμαστε όλοι αντιμέτωποι με μια κρίση όπου καλούνται να ενεργοποιηθούν όλες οι γενεσιουργές δυνάμεις. Αυτό έχει προκαλέσει και την έντονη αναζήτηση της γνώσης στην συλλογική ανθρώπινη εμπειρία, στα χρόνια της Ισπανικής γρίπης, του κραχ του ’29, την ακμή και την παρακμή των συστημάτων. Έτσι αρχίσαμε όλοι την αναζήτηση υπογραμμίζοντας κατ’ αρχήν ότι η ιστορία γεννιέται από τον πόλεμο. Να ξεθάβουμε τα κείμενα του Μαρξ που εξηγούν τον ντετερμινιστικό τρόπο εξέλιξης του κόσμου με βάση τους νόμους της οικονομίας και εκείνων που πιστεύουν πως η ανθρώπινη ιστορία είναι μία συνεχής βελτιωτική πορεία προς ένα τελικό σκοπό. Να ανατρέχουμε στην παγκόσμια ιστοριογραφία και να συναντούμε ξανά και ξανά εκείνους που υποστηρίζουν πως οι τρόποι με τους οποίους η φύση αντιμετωπίζει τον υπερπληθυσμό και την δυσκολία πρόσβασης στην τροφή, είναι ο πόλεμος, ο λιμός και οι επιδημίες.
Στον δρόμο αυτόν της αναζήτησης θα βρούμε την αφήγηση που υποστηρίζει πως το τέλος μιας εποχής καταγράφεται ύστερα από μια αλληλουχία γεγονότων, ανθρώπινων και φυσικών, που περιλαμβάνουν ζητήματα κλιματικής αλλαγής, εισβολών, πολέμων, εσωτερικών εξεγέρσεων, πολιτικών καταστροφών και οικονομικών καταρρεύσεων που οδηγούν στη «συστημική κατάρρευση». Και δεν μπορούμε παρά να συμφωνήσουμε πως υπάρχουν ιστορικές στιγμές που, παρά την απειροελάχιστη έκταση που καταλαμβάνουν στον ιστορικό χρόνο, διαθέτουν μια τέτοια δυναμική ικανή να επιφέρει κοσμογονικές αλλαγές.
Αναζητώντας τις αιτίες, δε θα καταφέρουμε να προσπεράσουμε αδιάφορα τον Ρουσσώ ή τον Toynbee, που με παρόμοιο τρόπο εξηγούν ότι, ο σκοπός της πολιτικής είναι να απαλλάξει τις ανθρώπινες κοινωνίες από τη βία της αναρχίας, αποκαθιστώντας την ειρήνη και την ασφάλεια, που μεταφράζεται ως η επιβολή του νόμου και της τάξης. Και, ξαφνικά, βρεθήκαμε μπροστά στο παράδοξο να βγούμε από την ιστορία γιατί μας λένε πως ο δρόμος τελειώνει εδώ, με την εγκατάσταση ενός παγκόσμιου κυβερνείου! Με τον νόμο και την τάξη να αποτελεί το motto της νέας αυτής τάξης πραγμάτων, κομμένο και ραμμένο στα μέτρα υπερεθνικών ελίτ, που επιδίδονται στην καταστροφή, για να επιβεβαιωθεί ο διαχωρισμός των κοινωνιών σε δημιουργικές και σε εκείνες που χαρακτηρίζονται από τον τρόμο, την καταστολή, την μεταβατικότητα, τις εξεγέρσεις και την καταστροφή, όπως η δική μας. Περιδιαβαίνοντας τα ιστορικά μονοπάτια ο δρόμος θα μας φέρει στη θεωρία και τη πράξη της φράσης «laissez-faire» που επιτρέπει τον δυνατό να γίνεται δυνατότερος και τον αδύναμο πιο αδύναμο, με την ανεξέλεγκτη και χωρίς κανόνες γιγάντωση φαρμακευτικών κολοσσών, εταιρειών σύγχρονης ψηφιακής τεχνολογίας, χρηματοπιστωτικών κύκλων κτλ οδηγώντας στον γεωμετρικό πολλαπλασιασμό των ανισοτήτων.
Ο ένας ιστορικός δίνει τη σκυτάλη στον άλλο και η μια σκέψη οδηγεί στην άλλη, για να ολοκληρωθεί το αξίωμα πως η συγκέντρωση του πλούτου σε ολίγους δημιουργεί μια ασταθή ισορροπία, που ιστορικά έχει αντιμετωπισθεί είτε με τη νομοθετημένη αναδιανομή του πλούτου είτε με επανάσταση, με επακόλουθο την διανομή της φτώχειας.
Αρχίζουμε να καταλαβαίνουμε πως μπορεί μεν η ιστορία να μην επαναλαμβάνεται αλλά επιτρέπει, με την επεξεργασία όλων των δεδομένων και την αξιολόγησή τους, την εξαγωγή συμπερασμάτων αλλά και τη δημιουργία αποδεκτών γενικεύσεων, αξιωμάτων ή μοτίβων.
Πολύ σχετικά βέβαια με όλα αυτά και σε πλήρη εναρμόνιση με τα αξιώματα της ιστορίας, είναι και τα πρόσφατα δημοσιεύματα του ΟΟΣΑ που αναφέρουν ότι το 1% του παγκόσμιου πληθυσμού ελέγχει το 46% του πλούτου, ενώ ένας στους τρεις πολίτες των χωρών του ΟΟΣΑ βρίσκεται στο όριο της φτώχειας κι εφτά στους δέκα Έλληνες ζουν πλέον κάτω από όριο της φτώχειας. Δεν μπορούμε επίσης να παραλείψουμε ένα ακόμη σημαντικό στοιχείο των ερευνών πως το 10% του ενήλικου πληθυσμού κινδυνεύουν να παρουσιάσουν κάποιου είδους ψυχική ή συμπεριφορική διαταραχή. Σύμφωνα λοιπόν με τα δημοσιεύματα αυτά, η οικονομική κρίση επιδρά κατά πολλαπλό τρόπο στην υγεία των ανθρώπων καθώς μειώνονται οι πόροι για την υγεία και τις αποδοχές και χάνονται θέσεις εργασίας, με επακόλουθο η εργασιακή ανασφάλεια να προκαλεί σωματικά και ψυχικά νοσήματα.
Τι λένε όμως για όλα αυτά οι «υγειονομικοί στρατηγοί» κι εκείνοι που εδώ και χρόνια παραχωρούν τον Δημόσιο χώρο και τα Δημόσια αγαθά στους ιδιώτες; Που είναι η ειρήνη και η ασφάλεια των πολιτών;
Συνεπώς δεν είναι περίεργο που, για πρώτη φορά, μια μεγάλη πλειοψηφία ανθρώπων και μάλιστα νέων, από πολλές χώρες της γης, έχει αποφασίσει ότι ο καπιταλισμός που βιώνουμε κάνει κακό παρά καλό και πως πρέπει, αν δεν αντικατασταθεί, να ξαναγίνει χρήσιμος.
Η ιστορία πάντως, για να επιστρέψουμε σ’ αυτήν δεν είναι ένα δωμάτιο του τρόμου. Είναι ένας τεράστιος φωτεινός χώρος γεμάτος με μια πλούσια κληρονομιά που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε όχι μόνο ως όπλο ενάντια στο σκοταδισμό αλλά και ως πηγή γνώσης, ευτυχίας και αισιοδοξίας που με περηφάνεια θα την μεταφέρουμε στις επόμενες γενιές. Θαυμάζω βέβαια τη γεμάτη χιούμορ και αμεσότητα νεανική αντισυστημική γραφή για όσα συμβαίνουν αλλά κι όλους όσους μπορούν να πάρουν την σωστή θέση στη δύσκολη αυτή στιγμή των τριγμών στα θεμέλια του οικοδομήματος και των νεοταξίτικων πράξεων νομοθετικού περιεχομένου. Είναι ανάγκη να μην επιτρέψουμε την καταστολή των αναζωογονητικών δυνάμεων που βρίσκονται μέσα σε κάθε άνθρωπο.
Πολλά θα μπορούσε να πει κανείς κάνοντας μια σύντομη ιστορική αναδρομή, αναζητώντας αιτίες, λύσεις και απαντήσεις στα δύσκολα θέματα της εποχής μας. Αυτό που, προσωπικά, θα κρατήσω για το τέλος της περιήγησης αυτής είναι το φωτεινό παράδειγμα της αρχαίας Ελλάδας, που σε παρόμοιες ανατρεπτικές συγκυρίες, υιοθέτησε το «μέτρον άριστον», που μπορεί να αποτελέσει και το έναυσμα για μια νέα διαδρομή.
ΠΑΧΗ ΠΗΝΕΛΟΠΗ