Αποκλειστική συνέντευξη της ηθοποιού Αναστασίας Γκολέμα στον δημοσιογράφο Νίκο Κολίτση
Η Kατερινιώτισσα ηθοποιός και ψυχοδραματίστρια Αναστασία Γκολέμα υποδέχτηκε τα Χριστούγεννα με το δώρο της επικοινωνίας από τον κόσμο των κωφών συνανθρώπων μας, γιατί… “ίσως έτσι τελικά να γινόμαστε καλλιτέχνες, από ένα κενό στη μνήμη μας, όπως αυτό της Ολυμπίας”. Άλλωστε, “άκου να δεις”, κάποια στιγμή σου αποκαλύπτονται όλα όσα υπήρχαν, αλλά δεν τα έβλεπες. Θαύμα!
Ποια είναι η σύνδεση με τον τόπο καταγωγής σας, την Κατερίνη Πιερίας; Αν σας ζητούσε ο Δήμαρχος Κατερίνης να ανεβάσετε μία θεατρική παράσταση στο αρχαίο θέατρο του Δίου για ενήλικες και μία για παιδιά εκεί, πώς θα αντιδρούσατε και τι θα κάνατε;
Ευτυχώς η σύνδεση με τον τόπο της καταγωγής μου, όσο μεγαλώνω, αποκαθίσταται. Μεγαλώνοντας στην Πιερία, είχα ένα όνειρο να φύγω από αυτήν, να πετάξω μακριά, που λέει και η Ολυμπία στην παράστασή μας. Ίσως για να μπορέσω, μέσα από τη διαδικασία της εξατομίκευσής μου, να ανακαλύψω τη σχέση μου με αυτό που λέγεται πατρίδα.
Κάποτε η καταγωγή μου έμενε κρυφή, ένα μελανό σημείο μέσα μου. Τώρα, στα χρόνια της αφύπνισης που διανύω, το σημείο αυτό φωτίστηκε και σημαίνει πολλά για μένα. Φανερώθηκαν πια οι βαθιές εσωτερικές συνδέσεις που υπάρχουν μέσα στην ψυχή μου με την Πιερία, τις μούσες της, τη θάλασσά της, τον Όλυμπο, το ατέλειωτο φως!
Αν μου ζητούσαν να ανεβάσω μία θεατρική παράσταση στο αρχαίο θέατρο του Δίου, θα ήταν μια ιδιαίτερη τιμή, καθώς θα ένιωθα βαθιά ευγνωμοσύνη να αξιωθώ να εκφράσω κομμάτια του ψυχικού μου κόσμου επί της σκηνής του αρχαίου θεάτρου που ανήκει στον αρχαιολογικό χώρο του Δίου και αποτελεί κομμάτι της ιερής πόλης των Μακεδόνων. Σ’ αυτό το ιερό χώμα πρωτοανέβηκαν οι “Βάκχες” του Ευριπίδη, μιας και ο τραγωδός πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του στην πατρίδα μου. Είναι το μέρος όπου λάμβαναν χώρα τα «εν Δίω Ολύμπια», μία μεγάλη γιορτή με σκηνικούς αγώνες που διαρκούσε πάνω από μία εβδομάδα. Στις μέρες μας το θέατρο αυτό λειτουργεί ως χώρος φιλοξενίας σπουδαίων παραστάσεων, στα πλαίσιο του φεστιβάλ Ολύμπου που αγαπώ κι αυτός θα ήταν ακόμη ένας λόγος ευχαρίστησης, αν με προσκαλούσαν να τεχνουργήσω!
Με σύμμαχο την ενσυναίσθηση, τι εμπεριέχει μεγαλύτερο βαθμό δυσκολίας, η ζωή του Αλέξη και της Θεανώς ή της Ολυμπίας, στο πλαίσιο της οικογένειας και γιατί;
Δυο γονείς κωφοί και μία κόρη ακούουσα! Δύο κόσμοι που διασταυρώνονται, εξαρτώνται και μεγαλώνουνε μαζί. Η Ολυμπία είναι τα αυτιά των γονιών της. Οι γονείς της ακούν με τα μάτια και μιλούν με το σώμα. Οι γονείς αυτοί, τυλιγμένοι από το μυστήριο της σιωπής, μπορούν να ακούνε τα πάντα με τα αυτιά της καρδιάς. Ο κόσμος των κωφών συνανθρώπων μας, που βρέθηκε μπροστά μας ως δώρο, μας διδάσκει πως η βαθιά επικοινωνία πάντα συμβαίνει χωρίς πολλά λόγια. Όπως τότε που είμαστε μικρά παιδιά, πριν ν’ ανακαλύψουμε το χάρισμα της λαλιάς. Τότε που νιώθαμε περισσότερο και μιλούσαμε λιγότερο. Τότε που η αυθεντικότητα ξεπηδούσε αστείρευτη απ’ το βλέμμα μας και με μάτια ορθάνοιχτα, λαμπερά, αγκαλιάζαμε όλα τα πλάσματα του κόσμου γύρω μας.
Για τον Αλέξη και τη Θεανώ, δεν υπάρχει δυσκολία. Αυτός είναι ο τρόπος τους να υπάρχουν. Υπάρχουν όπως εμείς, μαγειρεύουν, δουλεύουν, ζηλεύουν, δημιουργούν, κουράζονται, μαλώνουν, ερωτεύονται. Μέσα στη ζωή τους είναι αρτιμελείς, είναι ευτυχείς, δε βιώνουν πως κάτι λείπει, μιας και ποτέ δεν άκουσαν τους ήχους που ακούμε εμείς. Ίσως να τους φαντάστηκαν τους ήχους αυτούς, ίσως και να ακούνε περισσότερο από εμάς, που μας έχει χαριστεί η ακοή.
Στο έργο μας θα τους βρείτε συνέχεια να ερωτοτροπούν, μάλλον έχουν βρει τρόπους να περνάνε καλά οι δυο τους. Η Ολυμπία, μέσα στο δράμα του έργου μας, είναι το τραγικό πρόσωπο. Είναι ένα γονεοποιημένο παιδί. Αυτό που στις πλάτες του κουβαλάει τον σταυρό του να κάνει τον γονιό στους γονείς του. Επίσης, είναι το παιδί που δεν άκουσε ποτέ το παιδικό νανούρισμα, τη φωνή της μάνας του, την επίπληξη του πατέρα του. Όμως, η σιωπηλή μνήμη της, που στερείται τους ήχους των αγαπημένων της, αντισταθμιστικά γίνεται το κίνητρο για να τραγουδήσει η ίδια τα τραγούδια που δεν άκουσε και με την πράξη αυτή καταφέρνει να βγάλει φτερά και να πετάξει ψηλά. Ίσως έτσι τελικά να γινόμαστε καλλιτέχνες, από ένα κενό στη μνήμη μας, όπως αυτό της Ολυμπίας.
Οι ενήλικες ή τα παιδιά είναι πιο ανεκτικοί στη διαφορετικότητα; Πώς είμαστε ως άνθρωποι και ως μέλη μιας κοινωνίας απέναντι σε άτομα με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, όπως οι κωφοί, για παράδειγμα; ‘Έχετε διαπιστώσει ρατσιστική αντιμετώπιση;
Η σημερινή κοινωνία παράγει μαζικά ατομιστές, ρατσιστές, εγωπαθείς, καταθλιπτικούς, απομονωμένους, νάρκισσους, θυμωμένους και φασίστες. Μεγαλώνει υποκείμενα που τα απανθρωποποιεί, τα μεταμορφώνει σε υπηρέτες του κακού, τα χρησιμοποιεί για πράξεις διαβολής και στο τέλος μέσα από τα φαινομενικώς λαμπερά μέσα μαζικής ενημέρωσης, τα τιμωρεί παραδειγματικά εντείνοντας μέσα μας τον ρόλο του επικριτικού οπαδού, νομιμοποιώντας το ζωώδες ένστικτο, κάνοντας μόδα τη χαμηλή συνειδητότητα, διαστρεβλώνοντας το ωραίο, κάνοντάς το να μοιάζει με άσχημο και vice versa, ανακυκλώνοντας συμβολικά την επιθετικότητα, για να μη βγούμε εντέλει ποτέ από το περίφημο πλατωνικό σπήλαιο!
Αδιαμφισβήτητα υπάρχει και το μικρό ποσοστό των ανθρώπων που διαφέρει, αλλά μέσα στην ιστορία της ανθρωπότητας ήταν και παραμένει αξιοσημείωτα ελάχιστο. Ελπίζω να σας κάλυψα σε σχέση με τη διαπίστωση της ρατσιστικής αντιμετώπισης. Τα παιδιά, λόγω μικρότερης τριβής με τα εκπαιδευτικά και κοινωνικά λύματα, ας υποθέσουμε ότι διατηρούν μεγαλύτερο αυθορμητισμό και αρτιότητα.
Πότε είπατε τελευταία φορά «Άκου να δεις» και γιατί;
Όταν διάβασα πως το σωματάκι του Αϊλάν Κούρντι, τριών χρονών, ξεβράστηκε στα παράλια της Αλικαρνασσού, είπα “άκου να δεις”. Όταν ξαφνικά μια μέρα ερήμωσαν οι πόλεις και βρέθηκα φυλακισμένη μέσα στην οικία μου, είπα “άκου να δεις”. Όταν η Ρωσία πείνασε και άρχισε να καταβροχθίζει την Ουκρανία, είπα “άκου να δεις”. Όταν αποκαλύφθηκαν αθλιότητες παιδικών βιασμών, είπα “άκου να δεις”. Όταν δολοφονήθηκε στυγνά η Μάχσα Αμίνι, είπα “άκου να δεις”. Όταν άκουσα πως σε κάποιες πολιτείες της Αμερικής απαγορεύτηκε η άμβλωση, είπα “άκου να δεις”. Όταν άκουσα πως η Τουρκία αποσύρθηκε από τη διεθνή σύμβαση που υποχρέωνε παγκοσμίως τις κυβερνήσεις να προστατεύουν τις γυναίκες από εγκληματικά φαινόμενα ενδοοικογενειακής βίας (βιασμούς εντός γάμου ή ακρωτηριασμούς γυναικείων γεννητικών οργάνων), είπα “άκου να δεις”. Τελικά πολύ συχνά λέω “άκου να δεις”!
H θεατρική παράσταση… πιστεύει ότι όλα μπορούν να γίνουν, φτάνει να υπάρχει θέληση, αγάπη, πίστη και χιούμορ. Τι έχει γίνει στη ζωή ή στο περιβάλλον σας σε όλα τα επίπεδα, εξαιτίας της αγάπης και της πίστης;
Το να μπορώ να βλέπω αυτό που δε φαίνεται! Όπως αναφέρει και στον μικρό πρίγκηπα, «την αλήθεια τη βλέπεις μόνο με τα μάτια της καρδιάς». Ειπωμένο με πιο ενήλικο τρόπο, μόνο με της ψυχής τα όμματα δύνασαι να βλέπεις διαφορετικά, όπως όταν έχεις μυωπία και φοράς γυαλιά ξαφνικά ξεκαθαρίζουν όλα μπροστά σου, ενώ μέχρι τώρα τα έβλεπες θολά.
Η ζωή μας βιώνεται ανάλογα με αυτό που βλέπουν τα μάτια μας και ακούνε τα αυτιά μας. Κι αυτό που βλέπουμε κι ακούμε εξαρτάται απ’ αυτό που κληρονομήσαμε, απ’ αυτό που μας περιβάλλει και κυρίως απ’ αυτό που συνηθίσαμε, από τις έξεις μας, το ήθος μας, γιατί, ως γνωστόν, “έξις δευτέρα φύσις”.
Η αρετή δεν υπάρχει εκ φύσεως, όπως αναφέρει κι ο Αριστοτέλης, εγγίγνεται. Περπατώντας στον δρόμο αυτόν, καλλιεργώντας κάποιες αρετές, όπως θάρρος, αγάπη, πίστη, πειθαρχία, επιμονή, δικαιοσύνη, ταπεινότητα, μεσότητα, βαδίζεις στον δρόμο προς την ευδαιμονία. Κάποια στιγμή σου αποκαλύπτονται όλα όσα υπήρχαν, αλλά δεν τα έβλεπες. Θαύμα!
Είστε ψυχοδραματίστρια, εκτός από ηθοποιός. Σε τι σας έχει βοηθήσει το ψυχόδραμα και πώς μπορεί να βοηθήσει και άλλους ανθρώπους να ανακαλύψουν τον εαυτό τους και τη μοναδικότητά τους;
Στην ενασχόλησή μου με την ψυχή, χρωστάω πολλά. Για μένα αυτός ο δρόμος της αυτογνωσίας, της αυτοανακάλυψης, είναι ο δυσκολότερος που μπορεί να βαδίσει κανείς. Βέβαια θεωρώ πως είχα μία έφεση από πολύ μικρή ηλικία, διότι τα υπαρξιακά μου ερωτήματα υπήρξαν πολύ έντονα κι έτσι καθώς μου δόθηκε το βάσανο-χάρισμα των ερωτήσεων, δεν είχα άλλον δρόμο πέρα από αυτόν που οδηγεί προς τα μέσα. Η διαδρομή ήταν μεγάλη και το ψυχόδραμα απλώς ένα από τα σκαλοπάτια. Σε αυτό προστέθηκαν πόνοι ζωής, ως σκόπελοι που χρειάστηκε να υπερβώ αλλά και καρποφόρες κοιλάδες γνώσης όπως η διαγενεαλογική θεραπεία, η υπνοθεραπεία, η εκφραστική θεραπεία μέσω τεχνών, καθώς συνεχίζω την περιήγησή μου, απολαυστικά, ανοίγοντας αυτογνωσιακές πύλες, καλοσωρίζοντας περισσότερο φως στο σκοτάδι μου.
Το ψυχόδραμα αποτελεί μια αυτογνωσιακή τεχνική και φιλοσοφία που δόθηκε στην ανθρωπότητα από μια πολύ εμπνευσμένη οντότητα, τον Δρ. Μορένο, ο οποίος μέσα από το όραμά του άφησε μεγάλη κληρονομιά, τόσο πρακτική όσο και θεωρητική. Δεν είναι αυτό καθαυτό το ψυχόδραμα που μπορεί να σε βοηθήσει ν’ αλλάξεις τα πράγματα στη ζωή σου, είναι σαν να λέμε το κουτάλι μπορεί να σε βοηθήσει να χορτάσεις. Ναι, με το κουτάλι τρως, αλλά είναι απλώς και μόνο ένα εργαλείο. Το ψυχόδραμα, αντίστοιχα, είναι ένα εργαλείο για να συναντιούνται οι άνθρωποι με τρόπους μυητικούς, που ξεπερνούν τα συνειδητά πεδία.
Είναι πολύ νωρίς να μιλάμε για ενεργειακές συναντήσεις, αλλά αυτή είναι η αλήθεια πίσω από την όποια ψυχοθεραπεία, όπως και να ονομάζεται. Μια μύηση στο σχετίζεσθαι, ένα άφησμα στο εδώ και τώρα, στη μαγεία του όλα και του τίποτα, ένα ταξίδι στο ανάμεσα και στο μαζί. Μαζί γι’ αυτή τη φορά ή και γι’ αυτή τη φορά ή και ίσως για τελευταία φορά. Ποιος ξέρει!
Πρόσφατα κάνατε outing τη δική σας τραυματική εμπειρία σεξουαλικής παρενόχλησης από ηθοποιό-σκηνοθέτη. Τι έχετε εισπράξει από τότε μέχρι σήμερα μετά από αυτό και ποιος ήταν ο κυριότερος λόγος που σας οδήγησε να το κάνετε;
Έχω γεννηθεί γυναίκα και λόγω αυτής της ενσάρκωσης, νιώθω βαθιά τον γυναικείο πόνο. Δε θα μπορούσα να μην υποστηρίζω τις γυναίκες, όταν μιλάνε, όταν καταγγέλλουν, όταν διεκδικούν ισοτιμία. Όταν ξέσπασε το metoo, μου ήταν αδύνατον να κοιμηθώ τα βράδια, γιατί όλο αυτό είχε ανασύρει μνήμες από τη δική μου ζωή. Πιστεύω πως δεν υπάρχει καμία γυναίκα, τουλάχιστον στη χώρα μας, που δεν έχει βιώσει πέσιμο, ρίξιμο, υποτίμηση, βία, επιθετικότητα, ρατσισμό κ.ά. Αλλά σε μία πατριαρχική κοινωνία αυτά είναι τα δεδομένα κι όσοι τα καταγγέλλουν υπερβολικοί και περίεργοι. Στις μέρες μας πιστεύω πως όλο αυτό ανατρέπεται κοινωνικά με φως, λαχτάρα αλλά και με πολύ κόπο. Ευτυχώς ουδέν κρυπτόν υπό τον ήλιον!
Όσο για την κρυμμένη σκέψη που κείται πίσω από τη φράση : “Ε κι εσύ τι βγήκες στην τηλεόραση να το πεις;” απαντώ: Βγήκα να το πω, γιατί αυτά πρέπει να λέγονται, να βγαίνουν στο φως, να τα μαθαίνουν όλοι, να σπάσουν τα δεδομένα, ν’ αλλάξουν επιτέλους τα πράγματα, να κάνουμε σαν ανθρωπότητα ένα βήμα μπροστά, ν’ αλλάξει ο μισογυνισμός και οι πεποιθήσεις ότι “ αν χωρίσει το ζευγάρι, φταίει η γυναίκα” ή “Νευράκια! Έχεις περίοδο ε;” ή “Κι αυτηνής ο κώλ@@ τα ήθελε”…
Ο μπαμπάς, η μαμά, η κόρη, η θεία, ο γαμπρός κι ο μαέστρος συνιστούν μία αντισυμβατική οικογένεια που θα θέλατε να είχατε στην πραγματικότητα στη ζωή σας ή που απεύχεστε όσο τίποτα άλλο;
Νομίζω πως η κάθε οικογένεια έχει έναν τέτοιο πυρήνα μέσα της, είτε αυτός είναι εκφρασμένος είτε όχι. Η κάθε οικογένεια ξέρει να κρύβει καλά τα μυστικά της. Οι δυναμικές των σχέσεων, τα παιχνίδια των προτιμήσεων, οι σχέσεις των παιδιών, οι σχέσεις γονέων και παιδιών, τα πρωτότοκα, τα δευτερότοκα, προτιμήσεις, αντικαταστάσεις.
Δε θεωρώ πως υπάρχει η ιδανική οικογένεια, ούτε ιδανικές συνθήκες και τέλειοι άνθρωποι. Υπάρχει μια μοναδικότητα στην κάθε οικογένεια, μια δική της αντισυμβατικότητα, μορφώματα σχέσεων που έγιναν έτσι για να μειωθεί ο πόνος, τρίγωνα, αντιζηλίες, ιεραρχίες, συμβιβασμοί, παράπονα, εξαρτήσεις, καταπιέσεις, αόρατα συμβόλαια, κ.ά.
Ούτε εύχομαι ούτε απεύχομαι, καθώς η οικογένειά μου έχει όλο τον πόνο και την τρέλα που έχουν οι οικογένειες. Ακόμη κι αν η οικογένειά μου ήταν αυτή που παρουσιάζεται στο έργο, δε θα άλλαζαν πολλά πράγματα, διότι κάπως πάλι θα τραυματιζόμουν, πάλι θα προσαρμοζόμουν, πάλι θα βασανιζόμουν, ψάχνοντας την ατομικότητά μου, γιατί δε θα είχα άλλη επιλογή. Έτσι είναι με τις οικογένειες! Όποια και να έχεις, είναι απλώς ένα ξεκίνημα!
«Η σκηνή είναι παντού η ίδια, όταν θέλουμε να εκτεθούμε και να μοιραστούμε», έχετε δηλώσει στο παρελθόν. Τι είναι αυτό που διαπιστώνετε, ως ψυχοθεραπεύτρια, ότι φοβούνται να μοιραστούν οι άνθρωποι και γιατί;
Δεν μπορείς να μοιραστείς κάτι που δεν έχεις! Για να δεις αν έχεις, τι έχεις και τι δεν έχεις, χρειάζεται ενός είδους αφύπνιση. Το ίδιο ισχύει και για το ρήμα “είσαι”. Η αφύπνιση ξεκινάει με τον Δια-Λογισμό πάνω στη Σωκρατική ρήση “ἕν οἶδα, ὅτι οὐδὲν οἶδα”. Το πρώτο βήμα για να μάθεις κάτι παραπάνω απ’ αυτό που γνωρίζεις, είναι να γνωρίσεις ότι δε γνωρίζεις. Γιατί, αν νομίζεις ότι γνωρίζεις, δεν υπάρχει χώρος να γνωρίσεις τίποτε περαιτέρω. Η αρχή της αφύπνισης αυτής, δηλαδή της κατάλυσης του ψ-εύδους, του ύπνου, συνεπάγεται το συνειδησιακό άνοιγμα-φώτισμα ενός χώρου μέσα στην ανθρώπινη οντότητα που προϋπάρχει, αλλά δεν κάνει με κάποιον άλλον τρόπο ορατό τον εαυτό του. Αυτό το ονομάζω εσωτερική σκηνή. Αυτόν τον άδειο χώρο που είναι όλα και τίποτα, μέσα στον οποίο συμβαίνει η ύπαρξη, όπου μεταμορφωνόμαστε, με εργαλείο τα ψυχικά μας κίνητρα, στη δυνατότητά μας. Την έξω σκηνή θα λέγαμε ότι την αναγνωρίζουμε πιο εύκολα. Μια σκηνή θεάτρου, ένα πάλκο για τραγούδι, κάποιο βάθρο ενός ομιλητή. Κατά την αφύπνιση των εσωτερικών μας οφθαλμών και η έξω σκηνή μεταμορφώνεται στον χώρο του «ανάμεσα» της κάθε ανθρώπινης συνάντησης. Δυστυχώς οι πιο τρομακτικές σκηνές για να εκτεθείς, δεν είναι οι θεατρικές, όπως όλοι φαντάζονται, αλλά οι σκηνές του «ανάμεσα» των προσωπικών μας σχέσεων, όπως και οι εσωτερικές μας σκηνές του «ανάμεσα» της σχέσης με τον εαυτό μας.
Eίναι το θέατρο (ψυχο)θεραπεία για τους ηθοποιούς και το κοινό;
Το θέατρο είναι «δυνητικά» θείον Ιατρείον. Είναι μια συνθήκη που σε θέλει να είσαι παρόν, ενεργητικός, να εργάζεσαι και να συνδημιουργείς μαζί με τους ηθοποιούς που σταυρώνονται επί σκηνής. Δυστυχώς, όμως, η κουλτούρα μας, έχει ευνουχίσει αυτού του είδους την ενεργητικότητα, διότι η μόδα, ο τρόπος ζωής, η καθημερινή μας συνήθεια, μας κάνει ράθυμους και παθητικούς. Μέσα σε αυτήν την παθητικότητα, νομίζουμε πως κάποιος άλλος θα κάνει τη δουλειά για μας. Ο ηθοποιός, ο σκηνοθέτης ο ψυχοθεραπευτής, ο παππάς, ο γιατρός, ο ειδικός. Σας έχω σκληρά νέα: Κανένας δεν μπορεί να κάνει τη δική σας δουλειά! Αν δεν αρχίσουμε να αναρωτιόμαστε με το Πυθαγόρειο «Πη παρέβην; Τι δ’ έρεξα;Τι δε μοι δέον ουκ ετελέσθη;», δηλαδή «Πού έκανα παράβαση; τι έκανα; τι απ’ όλα αυτά που έπρεπε να κάνω, δε συνέβη;» δε θα υπάρξει έξοδος από το Πλατωνικό σπήλαιο.
Δεν υπάρχει ψυχοθεραπεία, όταν επιμένεις να βολεύεσαι και να κατοικείς μέσα σε σπηλιές. Για να προσφέρει το θέατρο ίαση, χρειάζεται ο θεατής να έρθει στο θέατρο σε μια υπαρξιακή κατάσταση, έτοιμος για ενδοσκόπηση, μέθεξη, κάθαρση. Δηλαδή, ο θεατής είναι ανάγκη να έχει εκπαιδεύσει τον εαυτό του κάπως έτσι να ζει, πριν προσέλθει στη συνάντηση αυτή, διότι η μεταστροφή από μια θυματοποιημένη παθητικότητα σε μια κατάσταση αυτογνωσιακής εγρήγορσης, σίγουρα δεν μπορεί να γίνει αυτόματα και ακαριαία. Όποιος έχει κίνητρο αφύπνισης, τον βρίσκει τον τρόπο!