Πολλές εξελίξεις και αλλαγές σχεδιάζει το ΥΠΕΝ στην αγορά εξοικονόμησης ενέργειας, ειδικά στα κτίρια, τους επόμενους μήνες, που αν ευοδωθούν, θα σημάνουν μια μεγάλη αλλαγή στο τοπίο και την αγορά.
Πιο αναλυτικά, όπως έχει ήδη καταγράψει σε ρεπορτάζ το economix.gr, συνεργάτης περιεχομένου της EURACTIV.gr, στην τελική ευθεία βρίσκεται το πρόγραμμα «Εξοικονομώ-Αυτονομώ», για ενίσχυση των παρεμβάσεων εξοικονόμησης ενέργειας στις κατοικίες ενώ παράλληλα το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, προχωρά στην δημιουργία αγοράς για την παροχή ενεργειακών υπηρεσιών και στην εισαγωγή του θεσμού των ανταγωνιστικών διαδικασιών.
Σε λίγες ημέρες ο οδηγός για το νέο «Εξοικονομώ – Αυτονομώ»
Όπως ανέφερε η Γενική Γραμματέας Ενέργειας και Ορυκτών Πρώτων Υλών, Αλεξάνδρα Σδούκου, σε διαδικτυακή της παρέμβαση σε διεθνές συνέδριο (10th Ιnternational Conference for Εuropean Εnergy Μanagers) που διοργάνωσε το Ελληνικο-Γερμανικό Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο, σύμφωνα με το ΑΠΕ-ΜΠΕ, τις επόμενες ημέρες θα δημοσιοποιηθούν λεπτομέρειες για το νέο «Εξοικονομώ-Αυτονομώ», καθώς η Ελλάδα θέλει να επιτύχει στο ακέραιο τους στόχους που έχουν τεθεί από την Κομισιόν για την ενεργειακή μετάβαση και όπου μπορεί να τους ξεπεράσει.
«Για να γίνει αυτό απαιτείται αφενός η ενεργή συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων, αφετέρου η κινητοποίηση εντός του 2021 των ευρωπαϊκών πόρων τόσο του νέου ΕΣΠΑ, όσο και του Ταμείου Ανάκαμψης», ανέφερε η κ. Σδούκου.
Σύμφωνα με πληροφορίες του economix.gr, το ΥΠΕΝ επιθυμεί να δημοσιοποιήσει το δυνατόν συντομότερα τον οδηγό του νέου προγράμματος ώστε να προετοιμαστεί η αγορά, αλλά οι διαδικασίες, καθώς επέρχεται αναμόρφωση τόσο των προβλεπόμενων ενισχύσεων (όπως έχει ανακοινωθεί) όσο και των τεχνικών στοιχείων στο πρόγραμμα, παίρνουν χρόνο.
Αν ο οδηγός (και οι ΚΥΑ, τεχνικές οδηγίες κλπ) δεν είναι 100% έτοιμος μέσα στον Οκτώβρη, παράγοντες του ΥΠΕΝ προσανατολίζονται σε έκδοση των βασικών λεπτομερειών – εν είδει μίνι οδηγού. Αν και η κατεύθυνση προς όλους του Κωστή Χατζηδάκη είναι για ολοκλήρωση εντός Οκτώβρη. Ωστόσο, το ΥΠΕΝ έχει να αντιμετωπίσει και δυσκολίες που δημιουργεί η πολεοδομική νομοθεσία (και οι εμπνεύσεις του ίδιου του Υπουργείου) σε ορισμένες δράσεις του προγράμματος (όπως το πάχος των μονώσεων, το ύψος των κτιρίων κλπ). Πάντως το ΥΠΕΝ προαναγγέλλει σύντομα ανακοινώσεις.
Θυμίζουμε ότι σύμφωνα με τις κοινοτικές οδηγίες, όλες οι ριζικές ανακαινίσεις κτιρίων θα πρέπει να περιλαμβάνουν τόσο έργα ενεργειακής εξοικονόμησης όσο και δράσεις ενεργειακής αυτονόμησης, ενώ υποχρεωτική έχει γίνει σε αντίστοιχες περιπτώσεις (όπως και στα νέα κτίρια) η εγκατάσταση φορτιστών για ηλεκτρικά αυτοκίνητα και οχήματα.
Παρότι το ΥΠΕΝ έχει θελήσει να παρουσιάσει την πρόσθεση του «Αυτονομώ» στο «Εξοικονομώ» ως ελληνικής έμπνευσης και πρωτοβουλία της παρούσας κυβέρνησης, η πραγματικότητα είναι ότι όλες αυτές οι δράσεις προβλέπονται στην κοινοτική οδηγία. Η ελληνική κυβέρνηση όμως λειτούργησε έξυπνα και έθεσε όλες τις δράσεις εξοικονόμησης ενέργειας στα κτίρια υπό τους όρους τις οδηγίας, αντί μόνο για τα νέα κτίρια και τη ριζική ανακαίνιση, προφανώς για να πάρει πιο εύκολα και την έγκριση της Κομισιόν στα νέα προγράμματα που σχεδιάζει αλλά και για να φέρει εμπροσθοβαρώς την έναρξη προγραμμάτων, την αξιοποίηση πόρων και την επίτευξη των στόχων που έχει βάλει η χώρα για το 2030 με το ΕΣΕΚ.
Με το Ταμείο Ανάκαμψης μπαίνει «στην πρίζα» η εξοικονόμηση ενέργειας
Επίσης πρέπει να σημειώσουμε ότι η εξοικονόμηση Ενέργειας θα αποτελέσει βασικό χρηματοδοτικό άξονα για τα προγράμματα εξοικονόμησης ενέργειας τα επόμενα χρόνια, σύμφωνα με τους μέχρι στιγμής σχεδιασμούς του ΥΠΕΝ.
Η έγκριση του Ταμείου Ανάκαμψης έπεσε ως «μάνα εξ ουρανού» στο ΥΠΕΝ καθώς με τους υπάρχοντες ή πιθανούς πόρους από το ΕΣΠΑ θα ήταν σχεδόν αδύνατον να υπάρξει εκτεταμένο πρόγραμμα εξοικονόμησης ενέργειας στα κτίρια, με βάση τους στόχους του Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα – αλλά και τις πραγματικές ανάγκης.
Σύμφωνα με πληροφορίες της ελληνικής EURACTIV και του economix.gr οι πόροι του Ταμείου Ανάκαμψης που θα κατευθυνθούν σε εξοικονόμηση ενέργειας θα είναι πάρα πολλοί. Αυτές τις ημέρες γίνεται η τελική διαπραγμάτευση μέσα στην κυβέρνηση, καθώς στις 15 Οκτωβρίου θα παρουσιαστεί στην Κομισιόν το ελληνικό προσχέδιο. Όλα είναι ακόμη ρευστά σε επίπεδο πόρων (ακριβές ύψος) αλλά σίγουρα υπάρχουν μέσα προγράμματα εξοικονόμησης ενέργειας σε κτίρια (κατοικίας και επαγγελματικά), παραγωγικές μονάδες αλλά και επενδύσεις εξοικονόμησης με βάση το Διαδίκτυο των Πραγμάτων (IoT).
Θυμίζουμε ότι αφενός το Ταμείο Ανάκαμψης έχει ειδικό πυλώνα για τις πράσινες επενδύσεις (που θα πρέπει να καλύπτουν το 30% του συνόλου των πόρων) ενώ το ΕΣΠΑ και όλοι οι πόροι από τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά Ταμεία, την Πολιτική Συνοχής της ΕΕ και τα άλλα χρηματοδοτικά μέσα εντάσσονται στο πλαίσιο δράσης της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας.
Σημειώνεται ότι ήδη, παρά τις προετοιμασίες που έχουν γίνει, η Πρόεδρος της Κομισιόν προανήγγειλε αλλαγές μέσα στο 2021 σε όλο το πλέγμα των οδηγιών για την ενεργειακή εξοικονόμηση κλπ, αφού η ΕΕ υιοθετεί πλέον ακόμη πιο φιλόδοξους στόχους για την μείωση των εκπομπών αερίου του θερμοκηπίου. Ειδικότερα, η Κομισιόν ανακοίνωσε ότι προτείνει αύξηση του ευρωπαϊκού στόχου μείωσης των εκπομπών από 40% το 2030 στο 55%!
«Όταν ελήφθησαν οι αποφάσεις για το Ταμείο Ανάκαμψης τον περασμένο Ιούλιο, όλοι επισημάναμε ότι αντί για ένα ΕΣΠΑ, θα έχουμε δυο ΕΣΠΑ στη διάθεσή μας. Η ευθύνη του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας είναι πολύ μεγάλη καθώς πάνω από το 30% των συνολικών κεφαλαίων του Ταμείου Ανάκαμψης πρέπει να διοχετευθεί σε δράσεις πράσινης ανάπτυξης. Γνωρίζουμε πολύ καλά ότι για την αξιοποίηση των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης δίνεται πολύ μικρότερος χρόνος για την προετοιμασία των προτάσεων προς χρηματοδότηση. Έχουμε μερικούς μήνες, ενώ για το ΕΣΠΑ είχαμε μερικά χρόνια. Γνωρίζουμε επίσης ότι η προθεσμία για την δέσμευση των κονδυλίων είναι τρία χρόνια, ενώ στο ΕΣΠΑ επτά. Πρέπει δηλαδή να τρέξουμε μια κούρσα 5 χιλιομέτρων με τον ρυθμό ενός δρομέα…400 μέτρων», είπε χαρακτηριστικά ο κ. Χατζηδάκης πρόσφατα, μιλώντας στο διαδικτυακό συνέδριο Olympia Forum.
Ο Υπουργός ΠΕΝ σημείωσε ότι η πρώτη και κύρια δράση του Υπουργείου στο Ταμείο Ανάκαμψης θα είναι το «Κύμα Ανακαινίσεων».
Πρόκειται για τις δράσεις ενεργειακής εξοικονόμησης στα κτίρια. Στο επίκεντρο βρίσκεται το «ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΩ-ΑΥΤΟΝΟΜΩ» που είναι πολύ μεγαλύτερο σε προϋπολογισμό και ένταση ενισχύσεων σε σχέση με αντίστοιχα προγράμματα του παρελθόντος. Όπως είπε ο κ. Χατζηδάκης, στόχος είναι πλέον με τον νέο σχεδιασμό να καλύπτονται 60.000 κτίρια τον χρόνο, ενώ μέχρι σήμερα από τα προγράμματα εξοικονόμησης είχαν καλυφθεί 130.000 κτίρια σε μια δεκαετία.
«Το πρόγραμμα αυτό θα είναι μακράν το μεγαλύτερο του Ταμείου Ανάκαμψης όσον αφορά τουλάχιστον το δικό μας Υπουργείο και θα αφορά όχι μόνο τα νοικοκυριά, αλλά και τις επιχειρήσεις, τον τουρισμό, τη βιομηχανία, τα δημόσια κτίρια. Το νέο πρόγραμμα δεν θα έχει εξάλλου μόνο τη διάσταση της εξοικονόμησης, αλλά και αυτή της ενεργειακής αυτονομίας, μέσα από την παραγωγή και αποθήκευση ενέργειας (φωτοβολταϊκά στις στέγες) και την διαχείριση της ενέργειας με «έξυπνα» συστήματα».
Ενίσχυση των Επιχειρήσεων Ενεργειακών Υπηρεσιών (ΕΕΥ)
Σημαντικό εργαλείο για την βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των δημοσίων κτιρίων αποτελεί ο θεσμός των Επιχειρήσεων Ενεργειακών Υπηρεσιών (ΕΕΥ) για το ΥΠΕΝ. «Είναι άξιο απορίας το ότι στην Ελλάδα δεν υπάρχει αγορά ενεργειακών υπηρεσιών παρά την ύπαρξη του νομοθετικού πλαισίου. Στην παρούσα οικονομική συγκυρία είναι επιβεβλημένη η αξιοποίηση των ΕΕΥ. Γι΄αυτό σκοπεύουμε άμεσα να τυποποιήσουμε τη διαδικασία τόσο για το δημόσιο όσο και για τον ιδιωτικό τομέα, μέσω πρότυπων τευχών διαγωνισμών και πρότυπων Συμβάσεων Ενεργειακής Απόδοσης. Παράλληλα εξετάζουμε και την παροχή κατάλληλων χρηματοδοτικών κινήτρων όπου απαιτείται ώστε να περιοριστεί το οικονομικό ρίσκο των επενδύσεων και να καταστούν ελκυστικές οι συγκεκριμένες πρακτικές, όπως η εξασφάλιση εγγυοδοσίας. Παράλληλα, πρέπει να εφαρμοστεί ο θεσμός των ενεργειακών υπευθύνων των δημοσίων κτιρίων», σημείωσε η Γενική Γραμματέας Ενέργειας κ. Σδούκου στο ελληνογερμανικό συνέδριο.
Θυμίζουμε ότι η καθιέρωση του θεσμού των Επιχειρήσεων Ενεργειακών Υπηρεσιών (ΕΕΥ) έγινε από την κυβέρνηση Σαμαρά-Βενιζέλου την περίοδο 2012-2015 και επί υπουργίας Γιάννη Μανιάτη προωθήθηκαν πολύ. Σημειώνουμε επίσης ότι εκείνη την περίοδο η κα Σδούκου ήταν διευθύντρια του υπουργικού γραφείου και συνετέλεσε σε αυτή την αλλαγή. Ωστόσο ο χρόνος που μεσολάβησε, κυρίως επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, δεν αξιοποιήθηκε για τον νέο αυτό θεσμό, που έχει απήχηση σε αρκετές χώρες της Ευρώπης και όχι μόνο. Σημειώνεται ότι στο κομμάτι της εξοικονόμησης ενέργειας και των σχετικών υπηρεσιών (όπως και στις ΑΠΕ και στις άλλες μορφές ενέργειας) δραστηριοποιείται σημαντικό μέρος ομάδων τεχνοκρατικού προφίλ που ανήκουν στο χώρο του ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ, θεωρώντας το πεδίο προνομιακό, σε επαγγελματικό επίπεδο. Για αυτό ίσως και στο ΥΠΕΝ δεν αντιλαμβάνονται πώς και γιατί δεν έχει προχωρήσει εδώ και 8 χρόνια ο θεσμός…
Και στο βάθος ΗΛΕΚΤΡΑ για τα δημόσια κτίρια
Η ενεργοποίηση αυτών των νέων στοιχείων (ΕΕΥ, ενεργειακός υπεύθυνος κτιρίων κλπ.), αναφέρει το ΑΠΕ-ΜΠΕ, θα διευκολύνει την εφαρμογή προγραμμάτων όπως το «ΗΛΕΚΤΡΑ» που αφορά στη χρηματοδότηση παρεμβάσεων ενεργειακής απόδοσης σε δημόσια κτίρια, με τη συμμετοχή ΕΕΥ στην υλοποίηση των παρεμβάσεων μέσω Συμβάσεων Ενεργειακής Απόδοσης. «Προβλέπεται επιδότηση και δανειοδότηση των Φορέων του Δημοσίου και ευρύτερου Δημοσίου που μπορούν με τη σειρά τους να απευθυνθούν σε ΕΕΥ για να τους βοηθήσουν, να υλοποιήσουν και να επιβλέψουν τις ενεργειακές παρεμβάσεις. Επίσης έχουμε προβλέψει και δυνατότητα εγγυοδοσίας, ώστε να μειώσουμε το κίνδυνο των εταιρειών που θα επιλέξουν να εμπλακούν στο «ΗΛΕΚΤΡΑ», ανέφερε.
Σύμφωνα με πληροφορίες της EURACTIV.gr και του economix.gr, το πρόγραμμα ΗΛΕΚΤΡΑ θα ενισχυθεί ιδιαίτερα τόσο από το Ταμείο Ανάκαμψης όσο και από το νέο ΕΣΠΑ, αλλά σε βάση συνεπενδύσεων, όπως είναι στην πραγματικότητα οι συμμετοχές των ΕΕΥ, αλλά και με άλλα παραπλήσια εργαλεία.
Ειδικά για τον θεσμό των ΕΕΥ, πέρα από επιμέρους προγράμματα του μελλοντικού ΕΣΠΑ, εξετάζεται από την κυβέρνηση να χρησιμοποιηθεί και μεγάλο μέρος των δανειακών πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης, τόσο σε δημόσια όσο και ιδιωτικά κτίρια.
Ο Υπουργός ΠΕΝ Κωστής Χατζηδάκης υπογράμμισε στο συνέδριο της Ολυμπίας ότι πέρα από τα 19 δις. Ευρώ σε επιχορηγήσεις που αναλογούν στην Ελλάδα από το Ταμείο Ανάκαμψης, προβλέπονται και δάνεια ύψους 12,5 δις. Ευρώ με ευνοϊκούς όρους. Στο πλαίσιο αυτό, το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας έχει στραφεί προς όλους τους μεγάλους ελληνικούς ομίλους και ιδιαίτερα τους ενεργειακούς, ζητώντας τους ιδέες για πράσινες επενδύσεις που θα μπορούσαν να χρηματοδοτηθούν μέσω των δανείων αυτών.
«Είναι σημαντικό ότι πολλές ελληνικές εταιρείες, τόσο ιδιωτικές όσο και δημόσιες, έχουν καταθέσει μια σειρά από ενδιαφέρουσες και καινοτόμες προτάσεις με πράσινο χρώμα. Είμαστε στη φάση της ενδοκυβερνητικής συζήτησης και θα ακολουθήσει προφανώς η επαφή με τις Βρυξέλλες, όμως είναι πολύ ικανοποιημένος που οι ελληνικές επιχειρήσεις ακολουθούν το ρεύμα της εποχής και συντονίζονται στην προσπάθεια για μια πράσινη ανάπτυξη», τόνισε ο κ. Χατζηδάκης.
Η έμπνευση αυτή του ΥΠΕΝ δεν έρχεται ως ιδέα ή άποψη, αλλά ως αναγκαιότητα στην πραγματικότητα. Και αυτό γιατί στην ομιλία της για την κατάσταση της Ένωσης η πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν ανακοίνωσε ότι το 30% των δανείων που θα λάβει η Επιτροπή για λογαριασμό των κρατών – μελών θα είναι σε «πράσινα ομόλογα», δηλαδή θα χρησιμοποιηθούν υποχρεωτικά σε πράσινες δράσεις – με τραπεζικά κριτήρια. Και οι πιο «πράσινες δράσεις» που γνωρίζουν και έχουν εμπειρία οι επενδυτικοί και τραπεζικοί όμιλοι είναι τα έργα ΑΠΕ και η εξοικονόμηση ενέργειας στα κτίρια…
Και ειδικό πρόγραμμα και πλαίσιο για Ανταγωνιστική Διαδικασία στην Εξοικονόμηση σε βιομηχανία – υπηρεσίες
Η κα Σδούκου όμως στο ελληνογερμανικό συνέδριο στάθηκε ιδιαιτέρως και στον νέο θεσμό της ανταγωνιστικής διαδικασίας που προβλέπεται να διεξαχθεί με βασικό γνώμονα την οικονομική αποδοτικότητα των παρεμβάσεων και σύμφωνα με σαφείς οδηγίες για τον υπολογισμό και την επαλήθευση της εξοικονομούμενης ενέργειας. Η διεθνής εμπειρία εφαρμογής του μοντέλου αυτού έχει δείξει πως οι διαγωνισμοί μέσω των δημοπρασιών μειώνουν σημαντικά το κόστος των παρεμβάσεων ενώ ταυτόχρονα επιτυγχάνεται μόχλευση κεφαλαίων.
Έχει ολοκληρωθεί η υπουργική απόφαση σχετικά με τον καθορισμό του πλαισίου διενέργειας της Ανταγωνιστικής Διαδικασίας, για να ανοίξει ο δρόμος για την υλοποίηση του προγράμματος με αρχικό προϋπολογισμό ύψους 30 εκατ. ευρώ, που θα στοχεύσει πρώτα σε όλες τις επιχειρήσεις του βιομηχανικού και τριτογενή τομέα και θα συμβάλλει άμεσα στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητάς τους, σημείωσε χαρακτηριστικά.
Πώς το κάνουν στην Ευρώπη – παράδειγμα Γερμανία, Δανία
Οι δράσεις εξοικονόμησης ενέργειας σε κτίρια, ακόμη παλαιότερα από πολλά στην Ελλάδα, τρέχουν εδώ και πολλά χρόνια σε όλη την Ευρώπη, ωστόσο η πρόοδος δεν είναι ακόμη η επιθυμητή.
Δείτε το σύντομο αλλά πολύ ενημερωτικό βίντεο από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο που δείχνει τί έχει γίνει σε Γερμανία και Δανία και πως αυτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως πρότυπο και για την Ελλάδα:
Η Astrid Mayer ζει σε ένα από τα 48 αναβαθμισμένα ενεργειακά σπίτια στην περιοχή.
«Αυτό το σπίτι είναι χτισμένο έτσι ώστε να διατηρείται στη ζέστη. Μόλις υπάρχει θερμότητα στο σπίτι, δεν το χάνουμε, επειδή υπάρχουν τριπλά τζάμια, υπάρχουν 40 εκατοστά μόνωσης. Έτσι η θερμότητα δεν μπορεί να βγει», σημειώνει.
Αυτά τα σπίτια παράγουν περισσότερη ενέργεια από ό, τι ξοδεύουν. Μια υποδειγματική υπόθεση την οποία η Ευρωπαϊκή Ένωση θα ήθελε να δει να αναπτύσσεται αλλού.
Τα κτίρια ευθύνονται για το 40% της συνολικής κατανάλωσης ενέργειας στην Ευρώπη. Περίπου το 75% των κτιρίων θεωρείται ενεργειακά ανεπαρκές. Για την αντιμετώπιση αυτού του ζητήματος, ο νέος νόμος θα ενθαρρύνει την ανακαίνιση υπαρχόντων κτιρίων, προωθώντας τη χρήση έξυπνων τεχνολογιών, όπως αυτοματισμούς και συστήματα ελέγχου που θα επιτρέψουν στα κτίρια να λειτουργούν αποτελεσματικά.
Στην Κοπεγχάγη, αυτό το κτίριο κατοικιών που κατασκευάστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα μόλις ανακαινίστηκε. Με μόνωση των εξωτερικών τοίχων, νέα παράθυρα και ένα αποτελεσματικό σύστημα εξαερισμού: καταναλώνει τώρα τέσσερις φορές λιγότερη ενέργεια.
Ο Bendt Bendtsen, ευρωβουλευτής του ΕΛΚ, αναφέρει: «Νομίζω ότι είναι ένα πολύ καλό παράδειγμα. Ανακαινίζουμε τα σπίτια και τα διαμερίσματα στη Δανία εδώ και δεκαετίες, γιατί πρέπει να μειώσουμε την κατανάλωση ενέργειας.»
Όλες οι σημαντικές ανακαινίσεις και τα νέα κτίρια θα πρέπει να ενσωματώσουν σταθμούς επαναφόρτισης για ηλεκτρικά οχήματα. Οι αξιολογήσεις ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων θα τυποποιηθούν σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτό θα συμβάλει στη βελτιστοποίηση των επιπέδων κατανάλωσης ενέργειας.
«Τώρα δώσαμε στα κράτη μέλη το πακέτο εργαλείων με το οποίο θα κάνουν τα διαμερίσματα και τη στέγη τους πιο ενεργειακά αποδοτικά για το μέλλον», λέει ο κ. Bendtsen.
Τέτοια έργα, όπως και αντίστοιχα στη Γαλλία και άλλες χώρες, σύμφωνα με πληροφορίες της ελληνικής EURACTIV και του economix.gr, εξετάζονται από μεγάλους ελληνικούς τεχνικούς (και όχι μόνο…) ομίλους (σε συνεργασία και με ξένους παίκτες και τράπεζες) και εταιρείες ενέργειας, προκειμένου να προταθούν ως πακέτο επενδύσεων και ενεργειακών υπηρεσιών στο Ταμείο Ανάκαμψης – ή να αποτελέσουν τη μαγιά για ειδικά προγράμματα του ΕΣΠΑ, λέμε εμείς…
Αυτό το άρθρο δημοσιεύεται στο πλαίσιο του έργου «Η Συνοχή δίπλα μας» με την οικονομική υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα άρθρα των δημοσιογράφων στο πλαίσιο του έργου «Η Πολιτική Συνοχής δίπλα μας» είναι ανεξάρτητα από τις απόψεις της ΕΕ και το περιεχόμενο δεν αντικατοπτρίζει απαραίτητα τις απόψεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης.