Σε μια πολύ σημαντική απόφαση προχώρησε χθες το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) αναφορικά με τη διαδικασία εξόδου της Μεγάλης Βρετανίας (Brexit) από την Ένωση. Η απόφαση αυτή αναμένεται να αποτελέσει «σταθμό» σ’ ό,τι αφορά το νομικο-πολιτικό status των κρατών-μελών (κ-μ) της Ένωσης και συνιστά «πρόκληση» για περαιτέρω εξελίξεις στο serial του Brexit.

Υπενθυμίζεται ότι στις 29-3-2017 η Βρετανίδα Πρωθυπουργός Theresa May ειδοποίησε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ότι πρόθεση της Μ. Βρετανίας ήταν να αποχωρήσει από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) και συνεπαγωγικά, σύμφωνα με το άρθρο 50 της Συνθήκης της Λισαβόνας (ΣΕΕ), ξεκίνησαν οι διαπραγματεύσεις για την υπογραφή της Συμφωνίας αποχώρησης ανάμεσα στην Μ. Βρετανία και την ΕΕ.

Όμως στις 19-12-2017 Βουλευτές του Σκωτσέζικου Κοινοβουλίου, αλλά και του Ηνωμένου Βασιλείου (ΗΒ) και του Ευρωκοινοβουλίου, κατέθεσαν αίτηση στο ανώτατο αστικό δικαστήριο της Σκωτίας (Scottish Court of Session) με αίτημα να διαγνωσθεί δικαστικώς αν η αναφερόμενη στο άρθρο 50 της ΣΕΕ ειδοποίηση αποχώρησης κ-μ θα μπορούσε να ανακληθεί μονομερώς από το ίδιο το κ-μ πριν τη λήξη της διετίας αποχώρησης, που το ίδιο το άνω άρθρο προβλέπει περί της αποχώρησης. Εκμεταλλευόμενο, λοιπόν, τον θεσμό της προδικαστικής παραπομπής (αρ. 267 ΣΛΕΕ), το ανώτατο Σκωτσέζικο Δικαστήριο έθεσε προδικαστικό ερώτημα στο ΔΕΕ στις 3-10-2018.

Το ΔΕΕ χρησιμοποιώντας, όπως του δίνουν την ευχέρεια τα άρθρα 133-136 του Κανονισμού Λειτουργίας του, τη διαδικασία του κατεπείγοντος (expedited procedure), αφού πρώτα επεσήμανε ότι η Συμφωνία αποχώρησης που ήδη έχει σχηματοποιηθεί νομικώς (είναι 585 σελίδες) μπορεί να τεθεί σε ισχύ, σύμφωνα με το βρετανικό δίκαιο,  μετά από την έγκριση της από το Κοινοβούλιο του ΗΒ, αποφάνθηκε τελικά ότι ένα κ-μ που ήδη έχει εκδηλώσει την πρόθεση του να αποσχισθεί από την ΕΕ, είναι δυνατόν να ανακαλέσει μονομερώς αυτήν την ενέργεια του.

Και κατέληξε χαρακτηριστικά στο δικαιϊκό πόρισμα ότι η ΣΕΕ και όλο το Δίκαιο της ΕΕ σταματά να ισχύει για το κράτος – μέλος (κ-μ) που αποχωρεί, από το χρονικό σημείο που προσδίδεται εφαρμοστική ισχύς στη Συμφωνία αποχώρησης ή, εναλλακτικώς, στην περίπτωση που αυτή δεν κυρωθεί ή γενικά δεν ισχύσει μια τέτοια Συμφωνία αποχώρησης, με τη συμπλήρωση δύο χρόνων από την επίσημη έκφραση της πρόθεσης αποχώρησης του κ-μ ή με το τέλος της παράτασης που τυχόν είχε δοθεί από τα δύο συμβαλλόμενα μέρη.

Περαιτέρω δε τόνισε το ΔΕΕ ότι η ανάκληση της ειδοποίησης αποχώρησης πρέπει να αποφασιστεί σύμφωνα με τους εθνικούς, συνταγματικούς κανόνες του συγκεκριμένου κ-μ και πάντως με δημοκρατικές διαδικασίες και να κοινοποιηθεί γραπτώς, εφόσον η απόφαση ανάκλησης είναι αναντίλεκτη και αμετάκλητη, στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Σ’ αυτή την περίπτωση η πορεία της αποχώρησης τερματίζεται.

Είναι πάντως δεδομένο ότι το άρθρο 50 της ΣΕΕ δεν προβλέπει, ορίζοντας τα της αποχώρησης κ-μ από την ΕΕ, δυνατότητα (ή μη) ανάκλησης της ειδοποίησης αποχώρησης, υπό την έννοια ότι ρητώς ούτε την κατοχυρώνει αλλά και ούτε την αποκλείει. Υπάρχοντος, συνεπώς, lacuna legis («κενού νόμου») στην ίδια την ΣΕΕ, το ΔΕΕ εκδίδοντας μια πρωτότυπη «διαπλαστική» απόφαση, προέβη σε αυθεντική ερμηνεία του ανωτάτου καταστατικού Χάρτη της ΕΕ σε τούτο το σημείο, τονίζοντας το κυριαρχικό δικαίωμα του υπό αποχώρηση κ-μ να προσαρμόσει μέχρι επελεύσεως των άνω «χρονικών δικλείδων» τις επιλογές και την εν γένει συμπεριφορά του απέναντι σε ένα τόσο σπουδαίο και κομβικό αμφοτέρως ζήτημα. Και αυτήν την ερμηνευτική του προσέγγιση τη στηρίζει στη νομικο-πολιτική ratio ότι η ιδιότητα του κ-μ πριν την ολοκλήρωση της διαδικασίας αποχώρησής του ούτε μεταβάλλεται, ούτε πολύ περισσότερο απόλλυται.

Με αυτόν τον τρόπο το ανώτατο δικαστικό σώμα στους κόλπους της ΕΕ «προσέφερε» στους Βρετανούς μια ακόμη επιλογή σ’ αυτές που ήδη έχουν μπροστά τους. Οι τρεις, λοιπόν, από χθες  επιλογές τους είναι πλέον: 1. Η αποχώρηση από την ΕΕ με τη Συμφωνία που ήδη έχει αποκρυσταλλωθεί (και κατά τις δηλώσεις της ΕΕ δεν αλλάζει), 2. Η αποχώρηση χωρίς καμία Συμφωνία και 3. Η ανάκληση της ειδοποίησης αποχώρησης από την πλευρά της Μ. Βρετανίας και η διενέργεια νέου δημοψηφίσματος, έτσι ώστε η Συμφωνία αποχώρησης, αφού γίνει γνωστή στον βρετανικό λαό, να τεθεί στην απόλυτη κρίση του.

Τούτων δοθέντων, εκτιμώ ότι η δικανική στάθμιση του ΔΕΕ εν προκειμένω ερείδεται σε ένα ερμηνευτικό αναλυτικό πλαίσιο «ανοιχτών οριζόντων», που εκπηγάζει από το υπαρξιακό όραμα της ΕΕ, ήτοι αυτό της όλο και στενότερης, ουσιαστικότερης και ολοένα και πιο ολοκληρωμένης ένωσης μεταξύ των κ-μ (vision of the «ever closer union»), που εγκολπώνει και αφομοιώνει τις εθνικές ιδιαιτερότητες παρά ευνοεί τον φυγοκεντρισμό και τις αποσχιστικές τάσεις. Και συνιστά, ταυτόχρονα, μια adhoc «δεύτερη ευκαιρία» για τους Βρετανούς αναφορικά με την ευρωπαϊκή τους προοπτική.

Διότι είναι πολλοί σήμερα αυτοί που πρεσβεύουν, και διεθνώς και εντός της Γηραιάς Αλβιόνας, ότι το 2016 είχαν νικήσει οι «σειρήνες του Λαϊκισμού». Κανείς τότε δεν διαπέρασε ή δεν κατάφερε επαρκώς να αποκαλύψει στα ευρύτερα στρώματα της βρετανικής κοινωνίας το τι σημαίνει στην πράξη το Brexit και ειδικότερα ποιες είναι οι πραγματικές διαστάσεις, οι νομικές επιπτώσεις, οι πολιτικο-οικονομικές συνέπειες και οι γεωστρατηγικές διαφοροποιήσεις και μεταβολές που αυτό συνεπάγεται. Αντιθέτως, τότε «νικητής» αναδείχθηκε ο φόβος, η δημαγωγία αυτών που ήθελαν να εκμεταλλευτούν τη νοητική σύγχυση και την συναισθηματική αστάθεια των «χαμένων» της παγκοσμιοποίησης, η πολιτική των «κλειστών θυρών», ο εγχώριος απομονωτισμός μέσα από την πολιτική και οικονομική αποστείρωση και στρατηγική στεγανοποίηση της Βρετανίας. Σήμερα όμως; Σήμερα δεν έχουν αλλάξει όλα αυτά; Και δεν «δικαιούται» στα πλαίσια της δημοκρατικής νομιμότητας και του εσωτερικού, εθνικού διαλόγου, να επαναποφασίσει ο βρετανικός λαός για την (τελική) τύχη του; Οι εξελίξεις θα δείξουν, ασχέτως αν μας κάνουν «σοφότερους» ή όχι, αν και προσωπικά, γνωρίζοντας τον ιδιότυπο βρετανικό φλεγματισμό, δίδω λίγες πιθανότητες η κ. May να εξοκείλει από το αρχικό και αδιάλλακτο πολιτικό της slogan: «Brexit means Brexit»…

Κατερίνη, 11-12-2018

ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΚΟΥΓΚΟΥΡΕΛΑΣ

ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ

LLM IN INTERNATIONAL COMMERCIAL LAW

LLM IN EUROPEAN LAW

Cer. LSE in Business, International Relations and the political science