Δρ Βαΐα Αγγέλη
Συντονίστρια Εκπαιδευτικού Έργου Φιλολόγων Πιερίας και Ημαθίας
Η γνώμη που έχει μια κοινωνία για το παρελθόν της, η στάση που τηρεί απέναντι σ΄ όλο το ανθρώπινο παρελθόν και απέναντι στα φαινόμενα και προβλήματα του παρόντος, αποτελεί την ιστορική παιδεία αυτής της κοινωνίας. Τις ανάγκες της καλύπτει η ιστορική έρευνα και η διδασκαλία. Και είναι αλήθεια ότι η διδασκαλία της Ιστορίας στο ελληνικό σχολείο αποτέλεσε και εξακολουθεί να αποτελεί αντικείμενο προβληματισμού, έρευνας, διαφωνιών και διαλόγου τόσο εντός της επιστημονικής κοινότητας όσο και ευρύτερα εντός της κοινωνίας. Αλλά και οι ιστορικές επέτειοι, εθνικού ή τοπικού χαρακτήρα, μπορούν να λειτουργήσουν και ως αφορμή να συλλογιστούμε ότι η ελευθερία, η δημοκρατία, η αξιοπρέπεια, η ιδιοκτησία, η ασφάλεια και συλλήβδην τα ανθρώπινα δικαιώματα κατακτήθηκαν από τους αγώνες και τη θυσία των παλαιότερων, των προγόνων μας. Αγώνες που δόθηκαν συλλογικά και ατομικά, επώνυμα και ανώνυμα αλλά, κυρίως, με αυταπάρνηση. Κι αν πέρασαν τα χρόνια και η σύγχρονη ζωή τρέχει προς τις δικές τις προ(σ)κλήσεις για αμφιβολία και αμφισβήτηση και τις δικές τις αιτίες για αγώνες, δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι καμιά λύση δεν προκύπτει «από αυτομάτου», καθώς στη γνώση του παρελθόντος μας θα βρούμε τις απαντήσεις στα τωρινά, τα οποία με τη σειρά τους θα προετοιμάσουν τα μελλοντικά. Ας θυμηθούμε, λοιπόν, σήμερα: ποιοι (επώνυμοι /ανώνυμοι), πότε ακριβώς, με ποιο όραμα, πόσο κοντά στα σπίτια μας, με ποιο σχέδιο, κάτω από ποιες συνθήκες και συγκυρίες, με ποιες ενέργειες, με ποιους κινδύνους και θυσίες αγωνίστηκαν ηρωικά και συνέβαλαν στον ελεύθερο βίο της πόλης μας, της Κατερίνης, μετά τη νικητήρια μάχη στο Κολοκούρι (σημ. Σβορώνος) Πιερίας (15.10.1912).
Στις αρχές της δεύτερης δεκαετίας του 20ου αιώνα, η εθνικιστική πολιτική της νεοτουρκικής ηγεσίας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η άρνηση διεύρυνσης των μεταρρυθμίσεων στους βαλκανικούς λαούς και η αποτυχία της διαμεσολάβησης των Μεγάλων Δυνάμεων συνέβαλε ώστε τα βαλκανικά κράτη, Ελλάδα, Βουλγαρία, Σερβία και Μαυροβούνιο, παρά την αμοιβαία καχυποψία, να συνενωθούν και να κηρύξουν στις 4/17.10.1912 [Οι διπλές ημερομηνίες οφείλονται στα δύο Ημερολόγια: (Ιουλιανό/παλιό και Γρηγοριανό (ισχύον)]. τον πόλεμο εναντίον της Τουρκίας (Α΄ Βαλκανικός Πόλεμος) (Οικονόμου, 1977).
Η ένοπλη δύναμη της Ελλάδας αποτελούνταν από τον Στρατό της Θεσσαλίας με αρχιστράτηγο τον Διάδοχο Κωνσταντίνο και από τον Στρατό της Ηπείρου, που είχε επικεφαλής τον στρατηγό Κωνσταντίνο Σαπουντζάκη. Ειδικά ο Στρατός της Θεσσαλίας, αποτελούνταν από 4 μεραρχίες τακτικές και 3 εφεδρικές, μία ταξιαρχία Ιππικού, τάγματα Ευζώνων, μοίρες Πυροβολικού και μονάδες Ναυτικού. Στρατιωτική καινοτομία ήταν τα Σώματα Προσκόπων, τα οποία αποτελούσαν τα προπορευόμενα σώματα εθελοντών, στον κανόνα, εμπειροπόλεμοι, γιατί πολλοί είχαν λάβει ήδη μέρος στις διάφορες φάσεις του Μακεδονικού Αγώνα και, συνεπώς, γνώριζαν πολύ καλά το προς απελευθέρωση έδαφος, όπως και τους ανθρώπους του. Συνολικά, υπήρχαν 6.025 Πρόσκοποι για τη Μακεδονία και την Ήπειρο. Τα Σώματα Προσκόπων διηύθυνε ο Κωνσταντίνος Μαζαράκης – Αινιάν, έμπειρος αξιωματικός του πυροβολικού, ο οποίος το 1905 είχε συγκροτήσει σώμα Μακεδονομάχων με δράση στην περιοχή των Γιαννιτσών και του Ρουμλουκίου.
Ιδιαίτερη είναι η σημασία της συγκρότησης και δράσης της 7ης Μεραρχίας, διότι υπήρξε η κύρια δύναμη, η οποία ανέλαβε και πραγματοποίησε το σχέδιο της απελευθέρωσης της Κατερίνης. Η Μεραρχία αυτή αποτελούνταν από τρία Συντάγματα Πεζικού, μία Μοίρα Πεδινού Πυροβολικού και μία Μοίρα πολυβόλων, διοικητής της δε τοποθετήθηκε ο Συνταγματάρχης Πυροβολικού Κλεομένης Κλεομένης (ή Κλεομένους). Στις 5 Οκτωβρίου 1912, οι τέσσερις τακτικές μεραρχίες πέρασαν τα ελληνοτουρκικά σύνορα, κατέλαβαν την Ελασσόνα και τη Δεσκάτη (6.10.1912) και κατευθύνθηκαν προς τη δυτική Μακεδονία. Μετά τη μάχη του Σαρανταπόρου (9 Οκτωβρίου 1912), απελευθέρωσαν τα Σέρβια και την Κοζάνη(13.10.1912), όπου και συγκεντρώθηκαν. Δύο δρόμοι ανοίγονταν για τον ελληνικό στρατό: ή να συνεχίσει την προέλασή του με κατεύθυνση το Μοναστήρι ή να στραφεί ανατολικά με κατεύθυνση τη Βέροια και τη Θεσσαλονίκη. Με εντολή του Πρωθυπουργού Ε. Βενιζέλου αποφασίζεται η κατάληψη της Θεσσαλονίκης (Χιονίδης, Γ.1993).
Η Μάχη στο Κολοκούρι (15.10.1912)
Η 7η Μεραρχία, η οποία είχε μείνει στη Λάρισα ως εφεδρεία, στις 9 Οκτωβρίου στάθμευσε στην περιοχή νότια της Μελούνας και στη συνέχεια διατάχθηκε από το Αρχηγείο Στρατού της Θεσσαλίας να κινηθεί προς τη Φουσκίνα (Αγία Τριάδα ή Ζωοδόχο Πηγή) με κατεύθυνση τα κρίσιμα -διαχρονικά, για τις στρατιωτικές επιχειρήσεις- Στενά Πέτρας και την Αικατερίνη. Τα Συντάγματα της 7ης Μεραρχίας άρχισαν την πορεία τους προς τα Στενά της Πέτρας, όπου έφθασαν το απόγευμα της 14ης Οκτωβρίου. Από τον σχετικό σταθμό («καρακόλι»), βόρεια της Μονής της Πέτρας, ο Μέραρχος έδωσε, το πρωί της επόμενης ημέρας, τη «Διαταγή Επιχειρήσεων» για την 15 Οκτωβρίου, με ώρα εκκινήσεως την 8η πρωινή.
https://olympiobima.gr/16-oktovrioy-1912-i-apeleytherosi-tis-katerinis
Η τουρκική δύναμη στην Κατερίνη αριθμούσε 2.000 άνδρες περίπου, και συγκεκριμένα 4 τάγματα, μία ορειβατική πυροβολαρχία και μία ίλη Ιππικού με διοικητή τον συνταγματάρχη Σουκρή Μπέη.
Επιστολικό δελτάριο. Διαστ. 141Χ87 χιλ. Ζωγραφική απεικόνιση της μάχης της Κατερίνης. Το δελτάριο εκδόθηκε από την Μ. Ν. Μιχαλοπούλου, στην Αθήνα.
Στις 2 το μεσημέρι η εμπροσθοφυλακή της 7ης Μεραρχίας δέχθηκε σφοδρά πυρά από τα βορειοδυτικά του χωριού Κολοκούρι (τον σημερινό Σβορώνο), εντελώς αιφνιδιαστικά, διότι υπήρχε πυκνό δάσος από παλιούρια και δεν είχε γίνει η κατάλληλη ανίχνευση του εδάφους, όπως σημειώνει με έμφαση ο αξιωματικός του 19ου Συντάγματος και ύστερα στρατηγός Κωνσταντίνος Ν. Ζωρογιαννίδης στο Ημερολόγιο του (Χιονίδης, 1993). Οι στρατιώτες αιφνιδιάστηκαν και ένας λόχος άρχισε να υποχωρεί. Την κατάσταση έσωσε ο διοικητής του 20ού Συντάγματος Δημήτριος Σβορώνος, αντισυνταγματάρχης, ο οποίος προσέτρεξε έφιππος και εμψύχωσε τους στρατιώτες του. Οι Τούρκοι διέκριναν τα γαλόνια του βαθμοφόρου και έστρεψαν τα πυρά τους κατά του γενναίου αξιωματικού, ο οποίος, αν και ήταν ήδη βαριά τραυματισμένος, συνέχισε να επιτίθεται, μέχρις ότου, ξεψύχησε. Η μάχη κράτησε 3 1/2 ώρες συνολικά και γύρω στην 5.30 το απόγευμα υποχρεώθηκαν οι Τούρκοι να αποσυρθούν από το χωριό, πέραν του ποταμού Πέλεκα, απ’ όπου συνέχισαν να βάλλουν κατά του ελληνικού στρατού, οπότε και σκοτείνιασε και γι’ αυτό, σταμάτησαν οι πυροβολισμοί (Οικονόμου, 1977, Χιονίδης, 1993, Τσακούμης, 1992, Καζταρίδης, 2006 ).
Η απελευθέρωση της Κατερίνης (16.10. 1912)
Το Γενικό Στρατηγείο την 3η πρωινή, ξημερώματα, διέταξε την 7η Μεραρχία να εξακολουθήσει την πορεία της και να προσπαθήσει να καταλάβει τις διαβάσεις του ποταμού Αλιάκμονα, προς το Νησέλι και προς το Γιδά, συντονιζόμενη με τη λοιπή δύναμη του Στρατού της Θεσσαλίας. Δύο ώρες αργότερα, εκδόθηκε η «Διαταγή Επιχειρήσεων», στο Κολοκούρι, σύμφωνα με την οποία διατασσόταν το 21ο Σύνταγμα να πορευθεί απ’ ευθείας προς την Κατερίνη, με ένα τάγμα, ενώ το άλλο τάγμα του να κινείται πιο πίσω και δεξιά, και το 20ό Σύνταγμα να πορευθεί βορειοανατολικά της Κατερίνης. Τέλος, το 19ο Σύνταγμα θα κινούνταν πίσω από το Επιτελείο και θα ήταν στη διάθεση του Μεράρχου, προκειμένου να χρησιμοποιηθεί
https://www.kefalonitikanea.gr/2011/09/blog-post_7894.html
ανάλογα, ενώ το Πυροβολικό θα έπαιρνε κατάλληλη θέση προς το Κολοκούρι, για να υποστηρίξει τις κινήσεις του Πεζικού, εάν και όπου θα χρειαζόταν. Το Μηχανικό θα ήταν πίσω από το 20ό Σύνταγμα. Ώρα επιθέσεως ορίστηκε η 6η πρωινή. Καθώς οι Τούρκοι είχαν υποχωρήσει τη νύκτα, εισήλθαν τα ελληνικά στρατεύματα στην πανηγυρίζουσα Κατερίνη, την Τρίτη 7.30 το πρωί, της 16ης Οκτωβρίου 1912, χωρίς μάχη, και την ελευθέρωσαν.
Η επίσημη έκθεση του Ελληνικού στρατιωτικού Υπουργείου καταγράφει τον θάνατο δύο αξιωματικών, και συγκεκριμένα του Δημητρίου Σβορώνου και του υπολοχαγού Δημητρίου Νίκα, τέλος δε και τον τραυματισμό τριών αξιωματικών και δέκα εξ οπλιτών. Αξιοσημείωτη η πράξη αυτοθυσίας ενός αμούστακου νέου, του Κονταξάκη, από την Κρήτη, ο οποίος, εθελοντικά, προσέφερε τη ζωή του στην πατρίδα (Τσακούμης, 1992, Χιονίδης, 1993, Καζταρίδης, 2006).
Πηγή: Καζταρίδη Ι. Φ., (2006) Από τη μικρή κώμη στην πολύτροπη πόλη. Κατερίνη: Μάτι.
Προς τιμή των γενναίων αναγέρθηκε μνημείο από τους κατοίκους του Κολοκουρίου. Ο επίσκοπος Κίτρους Παρθένιος Βαρδάκας, αναφέρει σχετικά «…Επί της θέσεως ταύτης παρά την μνημονευθείσαν γέφυραν και επί της οδού εν η ενδόξως υπέρ πατρίδος και δη υπέρ της απελευθερώσεως της Κατερίνης μετά της περιφερείας της όλης επισκοπής έπεσεν ο αείμνηστος Δημήτριος Σβορώνος και οι συν αυτώ λοιποί αξιωματικοί και στρατιώται, οι ευγνώμονες φιλοπάτριδες κάτοικοι του Κολοκουρίου, τη υποδείξει ημών, ανήγειραν λίθινον μνημείον ενθυμίζον διά της επιγραφής αυτού την οφειλομένην υφ΄όλης της ύλης της περιφερείας αιώνιον ανάμνησιν των αειμνήστων τούτων ανδρών, προκαλέσαντες ούτω τον δίκαιον έεαινον πάντων των κατοίκων της επαρχίας ταύτης και παντός εκείθεν διερχομένου» (Παρθενίου Επισκόπου Κίτρους, 1918, ανατύπωση).
Δευτέρα 14 Οκτωβρίου 2019. Ο Σβορώνος σημαιοστολίζεται, καθώς αύριο θα περάσουν ο στρατός, τα παιδιά και οι «επίσημοι» για τη δοξολογία στο Ηρώον. Μία μαθήτρια του Δημοτικού σχολείου του Κολοκουρίου, καθώς τοποθετεί τη σημαία στο μπαλκόνι της στον Σβορώνο, θυμάται ……
Η «τελετή» της μετονομασίας του Κουλουκουρίου σε Σβορώνο, τον Μάιο του 1954, βρήκε την κυρία Μαρίκα Τατόλα (το γένος Χατζημπάρμπα) μαθήτρια της Έκτης τάξης στο Δημοτικό Σχολείο Κουλουκουρίου. Θυμάται καλά εκείνη την άνοιξη, όταν ο Διευθυντής του Σχολείου και δάσκαλός της Κλεάνθης Νάστος της ανακοίνωσε ότι ο βασιλιάς της Ελλάδας Παύλος, διερχόμενος, θα σταματήσει στο Κουλουκούρι και στο νέο σχολείο του χωριού. Και ότι θα είναι εκείνη που θα τον προσφωνήσει. Ελλείψει ανθοπωλείου, τρύγησε τις πασχαλιές- και όχι μόνο του κήπου της- για να κάνει μία μεγάλη ανθοδέσμη, όπως της είχε ζητήσει ο δάσκαλός της. Η δε μητέρα της την ευτρέπισε κατάλληλα για την περίσταση και εξαιρετικά για τα δεδομένα της εποχής και της πολύτεκνης οικογένειας : «καινούριο ροζ φόρεμα», «καινούρια παπούτσια» και, ασφαλώς, «καλοπλεγμένα κοτσιδάκια». Θυμάται καλά τους συγχωριανούς, τον δάσκαλό της, τα παιδιά μπρος στο καινούριο σχολείο τους στον δημόσιο δρόμο να υποδέχονται τον βασιλιά που έφτασε σε στρατιωτικό τζιπ. Θυμάται και τα λόγια με τα οποία τον προσφώνησε εκείνον τον Μάιο του 1954 που το χωριό της Κολοκούρι πλέον θα ονομαζόταν Σβορώνος: « Μεγαλειότατε, με το καλώς ήρθατε, εκ μέρους του Δημοτικού Σχολείου, Σας προσφέρω λίγα λουλούδια και πρασινάδες από τα αιματοβαμμένα χώματα όπου έπεσε ηρωικώς μαχόμενος την 15η Οκτωβρίου 1912 ο αείμνηστος συνταγματάρχης Δημήτριος Σβορώνος, προς τιμή του οποίου ονομάστηκε ο μικρός αυτός συνοικισμός, συνοικισμός Σβορώνου».
Πηγή: Γ.Α.Κ.- Τμήμα Γ.Α.Κ. Πιερίας, Αδημοσίευτα αρχεία
Πηγή: Γ.Α.Κ.- Τμήμα Γ.Α.Κ. Πιερίας, Αδημοσίευτα αρχεία
Βιβλιογραφία – Δικτυογραφία
Καζταρίδη Ι. Φ.,Κατερίνη. (2006). Από τη μικρή κώμη στην πολύτροπη πόλη. Κατερίνη: Μάτι.
Οικονόμου, Ν. (1977). «Οι επιχειρήσεις του ελληνικού στρατού» στην Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόμος`ΙΔ. Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών. 289-295
Παντελίδου,Θ., Μισαηλίδης, Κ., Κηπόπουλος, Ε. (2012). Δημοτικό Σχολείο Σβορώνου, ξετυλίγοντας το κουβάρι του χρόνου…Κατερίνη: Μάτι.
Παρθενίου Επισκόπου Κίτρους (1918). Περιγραφή Επισκοπικής Περιφερείας Κίτρους επί Τουρκοκρατίας. Αθήνα. Ανατύπωση, Κατερίνη: Μάτι.
Τσακούμης, Α, (1992). Η απελευθέρωση της Πιερίας. Αφιέρωμα στα 80 χρόνια. Κατερίνη:, Έκδοση του Δήμου Λιτόχωρου.
Χιονίδης, Γ.(1993). « Η απελευθέρωση της Κατερίνης από τον τουρκικό ζυγό» στα Πρακτικά του Επιστημονικού Συνεδρίου της Εστίας Πιερίδων Μουσών και του Ιδρύματος Εθνικού και θρησκευτικού προβληματισμού Θασσαλονίκης με θέμα « Η Πιερία στα βυζαντινά και νεώτερα χρόνια». Θεσσαλονίκη: Αφοί Κυριακίδη. 73-108.
https://www.kefalonitikanea.gr/2011/09/blog-post_7894.html
http://www.balkanwars.gr/apeleutherossi-litohorou-katerinis.html