Με απέραντο σεβασμό προσήλθαμε σήμερα εδώ, στην Πλατεία Ηρώων της Κατερίνης, για να τελέσουμε τα αποκαλυπτήρια της προτομής του Απόστολου Κονταξάκη, του νεαρού Κρητικού που θυσίασε πρώιμα τα νιάτα του για τη δική μας ελευθερία, για να υπάρχουμε εμείς σήμερα και να ζούμε ελεύθεροι, με ειρήνη και δημοκρατία.
Τα στρατιωτικά γεγονότα που συνέβησαν κατά την απελευθέρωση της Κατερίνης τον Οκτώβριο του 1912, είναι λίγο πολύ γνωστά στους περισσότερους. Eν συντομία θα πω ότι, η Κατερίνη απελευθερώθηκε στις 16 Οκτωβρίου 1912, αφού είχε προηγηθεί την προηγούμενη ημέρα μάχη μεταξύ ελληνικών και οθωμανικών στρατευμάτων, σε μια περιοχή που βρίσκεται γύρω στα 5-6 χιλιόμετρα δυτικά της Κατερίνης, ανάμεσα στα χωριά Νεοκαισάρεια και Σβορώνο.
Λίγο μετά το μεσημέρι της 15ης Οκτωβρίου 1912 η εμπροσθοφυλακή της 7ης Μεραρχίας του ελληνικού στρατού, η οποία απαρτίζεται κυρίως από επίστρατους, καθώς πλησιάζει στο χωρίο Κολοκούρι, το σημερινό Σβορώνο, δέχεται σφοδρά πυρά. Οι στρατιώτες αιφνιδιάζονται και ένας λόχος αρχίζει να υποχωρεί ατάκτως. Την κατάσταση εκείνη τη στιγμή σώζει ο αντισυνταγματάρχης Δημήτριος Σβορώνος, ο οποίος στρέφεται έφιππος κατά του εχθρού και εμψυχώνει τους στρατιώτες του. Το γεγονός αυτό έχει σα συνέπεια να καταστεί εύκολος στόχος ο έφιππος συνταγματάρχης, να δεχθεί τα πυρά των Τούρκων και να χάσει τη ζωή του. Η θυσία του όμως προκαλεί οργή αλλά και συγκίνηση στους στρατιώτες του, οι οποίοι ορμούν με θάρρος και θυμό εναντίον του εχθρού.
Στη μάχη αυτή που διαρκεί περίπου 3,5 ώρες, εκτός από το Δημήτριο Σβορώνο, σύμφωνα με τα επίσημα στρατιωτικά κατάστιχα, χάνουν τη ζωή τους ο υπολοχαγός Δημήτριος Νίκας καθώς και ένα παλικάρι 16 χρόνων, εθελοντής από την Κρήτη, ο Κονταξάκης.
Μέχρι τώρα, όσοι αναφέρονταν στη μάχη αυτή και έκαναν τον απολογισμό της, απαριθμούσαν τους νεκρούς της και στο τέλος πρόσθεταν στα θύματα της μάχης «και ένας νεαρός Κρητικός, ο Κονταξάκης», όπως έκανα κι εγώ παραπάνω, χωρίς να παραθέτουν καμιά άλλη πληροφορία για τον νεαρό Κρητικό.
Ποιος ήταν όμως ο Κονταξάκης, και πώς βρέθηκε σε τέτοια ηλικία να υπηρετεί στις τάξεις του ελληνικού στρατού; Τι γύρευε στα μακεδονικά βουνά ένα δεκαεξάχρονο παιδί, και πώς στρατολογήθηκε;
Ο Κονταξάκης φαίνεται πως ήταν ένα από τους χιλιάδες Κρητικούς που ήρθαν και πολέμησαν για τη Μακεδονία. Το φαινόμενο αυτό είχε πάρει μεγάλες διαστάσεις τα προηγούμενα χρόνια, κατά την περίοδο δηλαδή του ένοπλου Μακεδονικού Αγώνα, αλλά φαίνεται ότι δεν σταμάτησε με τη λήξη του το 1908. Όταν ήρθε στην ελεύθερη Ελλάδα ο μεγάλος Κρητικός και έγινε πρωθυπουργός, φαίνεται πως οι πατριώτες του συνέχισαν να έρχονται ως εθελοντές και να πολεμούν για τη Μακεδονία. Ανάμεσά τους τότε, το 1912 ήταν και ένα παιδί 16 χρόνων, ο Κονταξάκης, που παράτησε το χωριό του, τον Αλίκαμπο Χανίων και έφτασε στα ελληνοτουρκικά σύνορα, που τότε περιορίζονταν μέχρι τα Τρίκαλα και τη Λάρισα. Εμφανίστηκε με μια στρατιωτική μονάδα και ζήτησε να καταταγεί ως εθελοντής. Όταν όμως δήλωσε την πραγματική του ηλικία, δεν τον κράτησαν. Ο Κονταξάκης προσπάθησε να βρει τρόπο να καταταγεί. Τότε έμαθε ότι κάποιος κληρωτός από τα Τρίκαλα ονόματι Βαλησμάς, που τον είχαν καλέσει να στρατευτεί, είχε φύγει μετανάστης στην Αμερική. Αυτή ήταν η ευκαιρία που γύρευε. Έψαξε και βρήκε τα προσωπικά στοιχεία εκείνου, παρουσιάστηκε στο στρατό ως Βαλησμάς και έτσι στρατολογήθηκε.
Ο πόλεμος κηρύχθηκε στις 5 Οκτωβρίου. Ακολούθησαν φονικές μάχες με σημαντικότερη εκείνη στο Σαραντάπορο. Ο Κονταξάκης ζει από κοντά το σκοτωμό και καταλαβαίνει τι σημαίνει πόλεμος. Ο πόλεμος είναι χαλασμός. Ο θάνατος παραμονεύει κάθε λεπτό και δε χαρίζεται σε κανέναν. Η σφαίρα που σκότωσε πριν λίγο τον διπλανό του αντιλαμβάνεται ότι θα μπορούσε να είχε σκοτώσει τον ίδιο. Ήταν παιδί, δεν είχε ζήσει ακόμη τη ζωή του και είχε εμπλακεί με τη θέλησή του σε έναν κίνδυνο, χωρίς να ξέρει που θα καταλήξει. Για το παιδί αυτό ήταν εύκολο να απεμπλακεί από τον κίνδυνο, αρκούσε μόνο να φανέρωνε το ψέμα που είχε πει. Αυτό το ψέμα τον βασάνιζε, και τον βασάνιζε περισσότερο όσο σκεπτόταν το θάνατο. Το πήρε απόφαση, θα μιλούσε στον λοχαγό του, θα του έλεγε την αλήθεια. Και του μίλησε.Λίγα λόγια: «Εγώ λέγομαι Κονταξάκης και όχι Βαλησμάς. Είμαι από την Κρήτη και αυτό είναι το όνομα του πατέρα μου. Αυτόν θα ειδοποιήσεις άμα σκοτωθώ».
Δεν τον ένοιαζε ο θάνατος, τον ένοιαζαν μόνο οι γονείς του. Αν σκοτωνόταν, να μην τον ψάχνουν, και να μην τον περιμένουν.
Η στιγμή αυτή είναι η κορύφωση του ηρωισμού. Ξέρει που πηγαίνει και δεν κάνει βήμα πίσω. Είναι μικρό, αμούστακο παλικάρι, ένα παλικάρι που ολόισια στο θάνατο κολυμπά. Ο θάνατος που τον βρήκε στον κάμπο της Κατερίνης, την ώρα της μάχης, είναι ένα τυχαίο γεγονός. Η απόφασή του όμως, που είχε πάρει νωρίτερα, να συνεχίσει να πολεμάει, είναι ηρωική απόφαση και πράξη αυτοθυσίας. Είναι η πράξη που τον σημάδεψε και η οποία του προσέδωσε αιώνια μνήμη. Εάν ο Ρίτσος γνώριζε το περιστατικό αυτό, αν γνώριζε τη θυσία του Κονταξάκη, θα είχε γράψει πολύ νωρίτερα τον επιτάφιό του γι’ αυτό το παλικάρι.
Ο Κονταξάκης με τη στάση του έπραξε το χρέος του στην πατρίδα, το ίδιο άλλωστε έκαναν και όλοι όσοι θυσιάστηκαν εκείνη τη μέρα, δηλαδή, ο Συνταγματάρχης Σβορώνος, ο Υπολοχαγός Δημήτριος Νίκας και άλλοι στρατιωτικοί ή επίστρατοι. Όλοι αυτοί έπραξαν το χρέος τους, πιστοί στην στρατιωτική και επαγγελματική τους ευσυνειδησία, και γι αυτό τους πρέπει τιμή. Αλλά τι να πούμε για τον Κονταξάκη, και τι τιμή να αποδώσουμε σε εκείνον, που δεν ήταν ούτε στρατιωτικός, ούτε επίστρατος, ούτε τον κάλεσαν για κάποιον λόγο να πολεμήσει, ούτε είχε την απαιτούμενη ηλικία για στρατολόγηση, αλλά – επιτρέψτε μου τη φράση – «ξεγέλασε» την πατρίδα, προκειμένου να την υπηρετήσει και να θυσιαστεί γι αυτήν;
Τιμή σ’ εκείνους όπου στην ζωή των
ώρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες.
Ποτέ από το χρέος μη κινούντες·
Και περισσότερη τιμή τούς πρέπει
όταν προβλέπουν
πως ο Εφιάλτης θα φανεί στο τέλος,
κ’ οι Μήδοι επί τέλους θα διαβούνε.
Από τότε πέρασαν περισσότερα από 100 χρόνια για να φτάσουμε στη σημερινή μέρα κατά την οποία ο Δήμος Κατερίνης, η πόλη της Κατερίνης εκπληρώνει το οφειλόμενο χρέος τιμής απέναντί του. Η ανέγερση προτομής στον Κονταξάκη είναι πράξη τιμής και ένδειξη ευγνωμοσύνης, για αυτό που πρόσφερε ο ίδιος, και πρόσφερε το ανώτερο που είχε να προσφέρει, δηλαδή, την ίδια του τη ζωή. Εξάλλου το χώμα, όπου έχει στηθεί η προτομή του, το έχει εξαγοράσει με το αίμα του.
Για να φτάσουμε στη σημερινή μέρα, και να μπορούμε να αποδώσουμε την οφειλόμενη τιμή στον ηρωικώς πεσόντα Κονταξάκη, ενδιαφέρθηκαν και κοπίασαν ορισμένα άτομα ώστε να αποδώσει καρπούς η έρευνα για το άτομό του, γιατί μέχρι πριν δυο χρόνια, το μόνο που γνωρίζαμε από τα στοιχεία του παιδιού, ήταν το επώνυμο και ο τόπος καταγωγής του. Όσοι αναφέρονταν στο θέμα αυτό, έλεγαν κάποιος Κονταξάκης από την Κρήτη. Χάριν όμως στις άοκνες, πολυετείς και επιμελείς αναζητήσεις και έρευνες που έκανε ο Σύλλογος των Κρητικών της Κατερίνης «Οι σταυραετοί» και κυρίως προσωπικά ο ακούραστος Πρόεδρος του συλλόγου κ. Κωνσταντίνος Μανιουδάκης, στον οποίο αξίζουν έπαινοι και πολλά συγχαρητήρια για αυτή του την προσπάθεια και την επιτυχία, επιτεύχθηκε ο εντοπισμός και η ταυτοποίηση στοιχείων γύρω από το άτομό του Κονταξάκη και σήμερα πλέον γνωρίζουμε, ότι το παλικάρι από την Κρήτη που έπεσε στη μάχη της Κατερίνης ήταν ο Απόστολος Κονταξάκης του Νικολάου από το χωριό Αλίκαμπος των Χανίων, γεννημένος το 1896.
Επίσης πολλά συγχαρητήρια ανήκουν στο Δήμαρχο Κατερίνης κ. Σάββα Χιονίδη, ο οποίος, από την πρώτη στιγμή, αποδέχθηκε πρόθυμα και στήριξε με κάθε τρόπο, ηθικά και υλικά την πρόταση του Συλλόγου Κρητών «Οι Σταυραετοί», για φιλοτέχνηση και ανέγερση προτομής του Απόστολου Κονταξάκη σε δημόσιο χώρο της Κατερίνης, έτσι ώστε σήμερα να έχουμε την δυνατότητα να τελούμε τα αποκαλυπτήρια της προτομής.
Τέλος θερμές ευχαριστίες και έπαινοι αξίζουν στους συγγενείς του Απόστολου Κονταξάκη, του ήρωα που τιμούμε σήμερα, οι οποίοι ταξίδεψαν από την Κρήτη για να είναι κοντά μας σε τούτη την ιερή στιγμή.
Αγαπητοί φίλοι, τιμώμενοι προσκεκλημένοι απόγονοι του Απόστολου Κονταξάκη έχετε το δικαίωμα να νιώθετε περήφανοι και συνάμα να σεμνύνεστε για τον πρόγονό σας, που σήμερα τιμά σε δημόσια εκδήλωση η πόλη της Κατερίνης γι αυτό το υψηλό και ευγενικό που έπραξε. Έχετε στο σόι σας έναν ήρωα και πρέπει να καμαρώνετε γι’ αυτόν. Ο Απόστολος Κονταξάκης σάς έφερε κι εσάς σήμερα εδώ, σε έναν τόπο οικείο, που ανήκει και σε σας, και δεν πρόκειται να φύγετε ποτέ από τούτο τον τόπο, γιατί το αίμα της γενιάς σας, το αίμα του Απόστολου Κονταξάκη έμεινε και θα παραμένει για πάντα στο χώμα της Κατερίνης, στο χώμα της Μακεδονίας.
Ας μείνει αθάνατη η μνήμη του!
Σας ευχαριστώ πολύ
Νίκος Ναχόπουλος,
Διδάκτωρ Τοπικής Ιστορίας – Διευθυντής του 2ου Δημοτικού Σχολείου Κατερίνης