30 χρόνια μετά, η ιστορία επιτυχίας των προγραμμάτων διασυνοριακής συνεργασίας της ΕΕ συνεχίζεται και στην Ελλάδα με γαλάζιο πρόσημο.
Η κοινή προσπάθεια τεσσάρων χωρών να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα των απορριμμάτων στην θάλασσα ένωσε όχι μόνο τους ερευνητικούς φορείς αλλά και την ίδια την τοπική κοινωνία.
Το MELTEMI είναι ένα πρόγραμμα Interreg V-B Balkan-Mediterranean 2014-2020 που προωθεί τη συνεργασία μεταξύ τεσσάρων χωρών: Αλβανία, Βουλγαρία, Ελλάδα και Κύπρος σε μια κοινή προσπάθεια κατά των απορριμμάτων των θαλασσών.
Οι εταίροι του προγράμματος MELTEMI είναι το Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών, το τμήμα Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών, το κοινωφελές ίδρυμα Μαρία Τσάκος στην Ελλάδα, από την Κύπρο το Υπουργείο Περιβάλλοντος και με το κοινωφελές ίδρυμα Ακτή, το Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας της Βουλγαρικής Ακαδημίας Επιστημών (IO-BAS), το ∆ίκτυο Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων Μαύρης Θάλασσας (BSNN) και το Περιβαλλοντικό Κέντρο ∆ιοίκησης και Τεχνολογίας (ECAT) στην Αλβανία.
Ο γενικός στόχος του έργου MELTEMI είναι μαζί με την αξιολόγηση των θαλάσσιων απορριμμάτων στις παραλίες και τη θάλασσα στις τέσσερις συνεργαζόμενες χώρες, για την ενίσχυση του νομικού πλαισίου και της ικανότητας των δημόσιων αρχών, των ενδιαφερόμενων μερών και της κοινωνίας γενικότερα για τον μετριασμό της ρύπανσης των θαλάσσιων απορριμμάτων.
Ο Νίκος Στρεφτάρης, θαλάσσιος βιολόγος στο Ινστιτούτου Ωκεανογραφίας του ΕΛΚΕΘΕ και Υπεύθυνος του προγράμματος μιλά για τον τρόπο με τον οποίο οι τοπικές κοινωνίες και ιδιαίτερα τα σχολεία ενεπλάκησαν στο πρόγραμμα: «Σε κάθε χώρα επιλέξαμε σχολεία λόγω εντοπιότητας και προσπαθήσαμε όχι μόνο όταν πάμε στη παραλία για τα παιδιά να δουν το αποτύπωμα που έχουν τα θαλάσσια απορρίμματα αλλά τα ίδια να τα συλλέξουν και τα ίδια να κάνουν την μελέτη για το τι απορρίμματα βρήκαμε στις παραλίες ώστε να κατανοήσουν ακριβώς το πρόβλημα αλλά και να σκεφτούν λίγο τι μπορούμε να κάνουμε.
Είναι αυτό που ονομάζουμε Citizens Scientists, θέλουμε οι πολίτες να εμπλακούν, να καταλάβουν το πρόβλημα και να προσπαθήσουνε να το λύσουν. Τα παιδιά, ήταν ενθουσιασμένα από αυτά που κάναμε στις παραλίες. Μάλιστα, πήγαν και είπαν στους γονείς τους ‘Ξέρετε υπάρχει ένα πρόγραμμα το Μελτέμι, αν θέλετε, ελάτε σε ένα καφενείο της περιοχής να συζητήσουμε για το θέμα’.
Είναι αυτό το οποίο ονομάζουμε Blue Cafe, αυτό που έκανε το Μελτέμι είναι να έχει μια ανοιχτή πρόσκληση σε όσους ενδιαφέρονται. Το σλόγκαν ήταν ‘πάρτε τον καφέ σας και ελάτε να συζητήσουμε’ ώστε να δούμε τι πιστεύουν οι πολίτες για το θέμα της θαλάσσιας ρύπανσης και των θαλάσσιων απορριμμάτων και να δούμε πόσοι διατεθειμένοι είναι να θυσιάσουν κάποια πράγματα, είτε αυτά είναι χρόνος, είτε αυτά είναι χρήμα ή οτιδήποτε άλλο ώστε να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα και επίσης να γίνουμε και εμείς σοφότεροι. Εάν δεν ξέρει η κοινωνία πως αντιλαμβάνεται το πρόβλημα, δεν μπορούμε και εμείς να τους προτείνουμε κάποια μέτρα ούτε θέλουμε τα μέτρα να είναι, ας μου επιτραπεί ο όρος, ουρανοκατέβατα. Πρέπει οι ίδιοι να τα έχουν συζητήσει και να έχουν αποδεχθεί την ανάγκη εφαρμογής τους.
Καταλήξαμε σε έναν κατάλογο μέτρων τα οποία πιστεύουμε ότι είναι εύκολο να εφαρμοστούν σε πολλές παραλίες της Ελλάδας, σε ακτές, σε θάλασσες ώστε να αντιμετωπίσουμε τα θαλάσσια απορρίμματα».
Το έργο MELTEMI φιλοδοξεί την ενεργό συμμετοχή της κοινωνίας και των βασικών παραγόντων, ενημερώνοντάς τα, εκπαιδεύοντας και δικτυώνοντάς τα σε ένα πλαίσιο επιστημονικής και πολιτικής αξιολόγησης των θαλάσσιων απορριμμάτων. Οι βασικές ενέργειες που έχουν προβλεφθεί για τη συμμετοχή της κοινωνίας στη λήψη μέτρων κατά των θαλάσσιων απορριμμάτων είναι:
MELTEMI @ Σχολείο
Δύο σχολεία ανά χώρα θα συμμετάσχουν στη δράση MELTEMI @ School, η οποία αποτελείται από σεμινάρια ευαισθητοποίησης και μείωσης των θαλάσσιων απορριμμάτων, καθώς και ενεργή συμμετοχή των σχολείων σε αξιολογήσεις θαλάσσιων απορριμμάτων, που θα πραγματοποιούνται μέσω εκδρομών σε δύο παραλίες.
Μπλε καφετέριες (Blue Cafes)
Κατά τη διάρκεια της εφαρμογής MELTEMI, θα πραγματοποιηθούν συγκεντρώσεις ατόμων στον ελεύθερο χρόνο μιας καφετέριας με σκοπό την ενημέρωση και τη συζήτηση θεμάτων θαλάσσιων απορριμμάτων. Ο στόχος των Blue Cafes είναι να ενθαρρύνει την τοπική κοινωνία να εκφράσει την άποψή της σχετικά με τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν κατά των απορριμμάτων των θαλασσών.
Κέντρα πληροφοριών
Τα κέντρα πληροφοριών θα λειτουργούν σε κάθε χώρα όπου οι πολίτες και οι επισκέπτες θα έχουν την ευκαιρία να ενημερωθούν για το έργο MELTEMI, τις ευκαιρίες συμμετοχής τους και να αποκτήσουν διαφημιστικό υλικό.
Εκπαίδευση εθνικών ενδιαφερομένων
Ένα εργαστήριο και τρία μαθήματα κατάρτισης ανά χώρα, θα συγκεντρώσει τους ενδιαφερόμενους και τους επιστήμονες του MELTEMI, με στόχο την πρόταση και το Σχέδιο Δράσης για τις κατάλληλες δράσεις και εργαλεία που πρέπει να υιοθετηθούν κατά των απορριμμάτων σε εθνικό επίπεδο (Εθνικές προτάσεις σχεδίου δράσης, ΕΣΔΑ).
Διακρατική συνεργασία
Κατά τη διάρκεια ενός διακρατικού εργαστηρίου, οι ενδιαφερόμενοι από τις τέσσερις χώρες θα συγκεντρωθούν και θα επανεξετάσουν τα εργαλεία και τις ενέργειες κατά των απορριμμάτων θαλάσσης. Ο γενικός στόχος είναι η δημιουργία μιας κοινής και ολοκληρωμένης Πρότασης Διακρατικού Σχεδίου Δράσης (TAPP) κατά της ρύπανσης των θαλάσσιων απορριμμάτων.
Συμπληρώνοντας το εύρος και τη σημασία των δράσεων για το ίδιο το έργο ο Δρ. Στρεφτάρης επισημαίνει: «Μια άλλη δράση, που ήταν πιο εξιδεικευμένη ήταν να ενημερώσουμε τους ψαράδες πως μπορούν να κάνουν αυτήν την εθελοντική αλιεία για απορρίμματα, όταν δηλαδή βγαίνουν και ψαρεύουν και πιάσουν κάποια σκουπίδια, να τα φέρουν πίσω και να μεριμνήσει ο δήμος για την αποκομιδή τους.
Ποια είναι τα μεγαλύτερα προβλήματα στην ακτή από θέμα θαλάσσιων απορριμμάτων όπως για παράδειγμα η ρύπανση από τσιγάρα, που το περιμέναμε σε μεγάλο βαθμό αλλά πλέον το τεκμηριώσαμε. Είδαμε τα πλαστικά μπουκάλια, είδαμε τα πλαστικά καλαμάκια. Τα όποια αυτά μέτρα περιγράφονται σε ένα βαθμό σε πολλές στρατηγικές και πολιτικές που υπάρχουν σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο.
Αυτό που κάναμε εμείς είναι ότι δώσαμε συγκεκριμένα παραδείγματα, όπως για παράδειγμα, πώς μπορεί να γίνει μια δράση ευαισθητοποίησης. Ότι πρέπει να εντάξουμε μια τοπική κοινωνία και στη τελική φάση να μπορέσουμε να ενώσουμε τις φωνές των τεσσάρων χωρών σε ένα κοινό σχέδιο δράσης ενάντια στα θαλάσσια απορρίμματα στη περιοχή της Βαλκανικής και της Μεσογείου».
Interreg: 30 χρόνια προσφοράς
Το Interreg είναι η ενσάρκωση μιας από τις θεμελιώδεις αξίες της ΕΕ: η συνεργασία μεταξύ ανθρώπων, περιφερειών και χωρών κοντά στον καθένα μας.
Η ευρωπαϊκή εδαφική συνεργασία (ΕΕΣ), ευρύτερα γνωστή ως Interreg, το εμβληματικό πρόγραμμα της πολιτικής συνοχής, το οποίο παρέχει ένα πλαίσιο για την υλοποίηση κοινών δράσεων και ανταλλαγών πολιτικής μεταξύ εθνικών, περιφερειακών και τοπικών παραγόντων από διάφορα κράτη μέλη, γιορτάζει φέτος 30 χρόνια επιτυχιών ενώ σχεδιάζει «να κάνουμε περισσότερα έργα μαζί στο μέλλον», όπως τονίζουν στις Βρυξέλλες.
Ο πρωταρχικός στόχος της ευρωπαϊκής εδαφικής συνεργασίας (ΕΕΣ) είναι η προώθηση μιας αρμονικής οικονομικής, κοινωνικής και εδαφικής ανάπτυξης της Ένωσης στο σύνολό της.
Από το 1990, που ξεκίνησε σχεδόν δειλά με προϋπολογισμό 1 εκατομμύριου ECU, το πρόγραμμα σταδιακά μεγαλώνει. Όπως τονίζουν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή «η χρηματοδότηση του Interreg έχει στηρίξει προγράμματα συνεργασίας μεταξύ περιφερειών, τοπικών αρχών και πολιτών πέρα από τα σύνορα. Έχει χρηματοδοτήσει χιλιάδες έργα και πρωτοβουλίες που έχουν βοηθήσει στη μείωση εμποδίων και έχουν φέρει ανθρώπους πιο κοντά. Το Interreg, ή η Ευρωπαϊκή Εδαφική Συνεργασία όπως είναι επίσης γνωστή, βρίσκεται στο επίκεντρο της ευρωπαϊκής ιδέας γιατί ενθαρρύνει τις περιφέρειες και τις χώρες να αντιμετωπίσουν προβλήματα που μπορούν να επιλυθούν μόνο μέσω συνεργασίας.
Το Interreg V-B Balkan-Mediterranean 2014-2020 είναι ένα από τα 6 προγράμματα Interreg που τρέχει η Ελλάδα ως Διαχειριστική Αρχή, ενώ συμμετέχει σε πολλά περισσότερα.
Το Interreg αισίως κλείνει φέτος τα 30 χρόνια προσφοράς στην ευρωπαϊκή περιφερειακή συνεργασία. Και τι καλύτερα γενέθλια θα μπορούσαν να γίνουν από τη συμφωνία των ευρωπαϊκών θεσμών (Συμβουλίου, Κοινοβουλίου και Επιτροπής) για τη συνέχιση και τους όρους του προγράμματος την περίοδο 2021-2027. Μόλις στις 3 Δεκέμβρη τα θεσμικά όργανα της ΕΕ συμφώνησαν για τον κανονισμό του νέου Interreg της νέας περιόδου, που θα έχει πόρους 8 δις ευρώ, ελαφρώς λιγότερους από την προηγούμενη περίοδο αλλά με εξίσου φιλόδοξους στόχους, οι οποίοι θα ξεπεράσουν τα 10 δις με τις εθνικές συμμετοχές. Όπως δήλωσε πρόσφατα η αρμόδια Επίτροπος Ελίζα Φερέιρα:
«Το Interreg είναι ένα πρόγραμμα ιδιαίτερα σημαντικό για μένα. Ως μοναδικό μέσο συνεργασίας, χρηματοδοτούμενο από τα κονδύλια για τη συνοχή, το Interreg επιτρέπει στις περιφέρειες και τις χώρες να συνεργάζονται για την αντιμετώπιση κοινών προκλήσεων. Τα έργα του Interreg δείχνουν στην πράξη ότι τα σύνορα δεν είναι κατ’ ανάγκη εμπόδια, αλλά μπορούν να αποτελέσουν ευκαιρία για ανάπτυξη και επιτυχή συνεργασία. Τα τελευταία 30 χρόνια, και χάρη στα πολυάριθμα έργα που υποστηρίχθηκαν από την ΕΕ, το Interreg έφερε πιο κοντά τους περισσότερους από 170 εκατομμύρια Ευρωπαίους που ζουν σε παραμεθόριες περιοχές, βελτίωσε τη ζωή τους και δημιούργησε νέες ευκαιρίες για συνεργασία». Και πρόσθεσε χαρακτηριστικά: «Εδώ και 30 χρόνια το Interreg αναπτύσσει δράση για να μην αφήσει κανέναν στο περιθώριο και να χτίσει λιθαράκι-λιθαράκι την Ευρώπη».
Αυτό το άρθρο δημοσιεύεται στο πλαίσιο του έργου «Η Συνοχή δίπλα μας» με την οικονομική υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα άρθρα των δημοσιογράφων στο πλαίσιο του έργου «Η Πολιτική Συνοχής δίπλα μας» είναι ανεξάρτητα από τις απόψεις της ΕΕ και το περιεχόμενο δεν αντικατοπτρίζει απαραίτητα τις απόψεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης.