*Συνέντευξη της Δρ. Μαρίας Βλαχάκη στη Νένα Μεϊμάρη
Η Μαρία Βλαχάκη ήταν μία από τις ομιλήτριες στην ημερίδα για δημιουργία Μουσείου, η οποία έγινε στην πόλη μας το Σάββατο 28 Ιανουαρίου, 2023. Είναι ιστορικός, Διδάκτωρ Ιστορικής και Μουσειακής Εκπαίδευσης στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.
Μεταξύ άλλων, το ερευνητικό της ενδιαφέρον αφορά στην Προφορική Ιστορία και τα Μουσεία, όπως επίσης και στα Μουσεία και την Ετερότητα.
Με χαρά δέχτηκε την πρότασή μου να μας δώσει απαντήσεις όσον αφορά την σχέση του ανθρώπου με την ιστορία.
Την ευχαριστώ θερμά και τις εύχομαι να συνεχίσει με επιτυχία τις πολύ ενδιαφέρουσες δράσεις της.
Ο γνωστός ιστορικός David McCullough είπε ότι ουσιαστικά η ιστορία είναι συνέχεια της ζωής, γιατί κινεί το ενδιαφέρον, όπως η ποίηση, η τέχνη και η μουσική. Είναι αλήθεια αυτό; Και εάν είναι αλήθεια, τι συμβουλή θα μας δίνατε; Να ασχοληθούμε με την ιστορία ατομικά και ως κοινωνία; Θα γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι και κατά συνέπεια, καλύτερη κοινωνία; Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε τα παιδιά μας να αγαπήσουν την ιστορία;
Η ιστορία υπάρχει μέσα μας και γύρω μας, στα οικογενειακά μας ονόματα και κειμήλια, στις γειτονιές, στα διδακτήρια των μαθητικών μας χρόνων, στα σπίτια και στους δρόμους που κατοικούμε, στις αφηγήσεις των μεγαλύτερων σε ηλικία συγγενικών μας προσώπων με τις οποίες συχνά μεγαλώσαμε.
Η παραδοχή αυτής της πολυδιάστατης, πολυπρισματικής αλήθειας αποτελεί σημαντικό βήμα εκδημοκρατισμού της ιστορίας. Όλοι έχουν φωνή και λόγο για το παρελθόν αξιοποιώντας τη δική τους, ατομική, οικογενειακή και τοπική ιστορία. Η μικροϊστορία αποτελεί το κύτταρο του εκδημοκρατισμού της ιστορίας.
Συγχρόνως, η ανακάλυψη της σύνδεσης του παρελθόντος και του παρόντος συνιστά ένα σημαντικό κίνητρο για να μάθουμε την ιστορία. Ανακαλούμε το παρελθόν κριτικά κι αναστοχαστικά στο πλαίσιο των συνθηκών που βιώνουμε στο παρόν. Αντίστοιχα, το παρελθόν γίνεται χρήσιμο για την πραγματικότητα που βιώνουμε σήμερα αλλά και τις αποφάσεις που αφορούν στο μέλλον. Οι οικιστικές αλλαγές και οι περιβαλλοντικές συνέπειες, οι πόλεμοι, οι προσφυγικές και μεταναστευτικές κινήσεις εξετάζονται αναδρομικά αναζητώντας αιτίες, συνέπειες, λύσεις. Κι εδώ το παρελθόν δεν επιβάλλεται μονόδρομα και παραδειγματικά, αλλά συνδιαλέγεται ισότιμα και δημιουργικά με το παρόν διαμορφώνοντας μία εξελικτική, γενετική ιστορική συνείδηση. Πρόκειται για έναν διάλογο συμμετοχικό και συμπεριληπτικό, ο οποίος ενδυναμώνεται από νέες οπτικές και ερμηνείες, τις φωνές περισσότερων και διαφορετικών ανθρώπων και κοινωνικών ομάδων.
Όμως η ιστορία, όπως παρουσιάζεται στα σχολικά μας εγχειρίδια, αποτελεί ένα αφήγημα κλειστό που εξυπηρετεί προκαθορισμένους, κυρίως γνωστικούς στόχους. Στα προγράμματα σπουδών της ιστορίας έμφαση δίνεται στα μεγάλα στρατιωτικά γεγονότα και τη δράση των σημαντικών προσωπικοτήτων. Δεν προτείνονται δραστηριότητες οι οποίες να δημιουργούν συνδέσεις με το οικείο κεφάλαιο γνώσεων και βιωμάτων των μαθητών αλλά και τη σύγχρονη πραγματικότητα στην οποία αποτελούν οι μαθητές φορείς δράσης.
Επιπρόσθετα ο διδακτικός χρόνος για το μάθημα της ιστορίας είναι ελάχιστος, ώστε οι εκπαιδευτικοί να επιχειρήσουν βιωματικές και διαθεματικές δράσεις ιστορίας και πολιτισμού, αλλά και να εφαρμόσουν συμμετοχικές κι ανακαλυπτικές μεθόδους στην προσέγγιση του παρελθόντος όπως η προφορική ιστορία, η μουσειακή εκπαίδευση, οι ιστορικοί περίπατοι, η δραματοποίηση και το θέατρο ντοκουμέντο, η εικαστική έκφραση, η κινηματογραφική εκπαίδευση και οι οπτικοακουστικές δημιουργίες.
Επιπρόσθετα η σύνδεση της ιστορίας με άλλα γνωστικά αντικείμενα στην τυπική εκπαίδευση δεν υποστηρίζεται με λειτουργικές, διαθεματικές και διεπιστημονικές κατευθύνσεις, όπως η λογοτεχνία, οι νέες τεχνολογίες, η περιβαλλοντική εκπαίδευση, οι φυσικές επιστήμες, τα μαθηματικά.
Το Συμβούλιο της Ευρώπης το 2018 (CoE, 2018) εξέδωσε έναν οδηγό για την ιστορική εκπαίδευση και την προώθηση της δημοκρατικής κουλτούρας προβάλλοντας ως σημαντικές δημοκρατικές ικανότητες τη γνώση και την κριτική κατανόηση του εαυτού αλλά και του κόσμου, περιλαμβάνοντας σε αυτή τη γνώση, ιστορία, πολιτική, νόμους, ανθρώπινα δικαιώματα, οικονομία, περιβάλλον, τη βιώσιμη ανάπτυξη, διαφορετικές κουλτούρες, θρησκείες.
Επιπρόσθετα ισότιμη με τη γνώση στη μαθησιακή διαδικασία παρουσιάζεται η ανάπτυξη αξιών όπως η ισότητα, η αναγνώριση της πολιτισμικής ποικιλομορφίας, η δικαιοσύνη, η καλλιέργεια στάσεων όπως ο σεβασμός και η αποδοχή των εναλλακτικών ερμηνειών, η ανοιχτότητα στην ετερότητα, η ενεργός πολιτότητα, η ανάπτυξη ικανοτήτων όπως η αυτόνομη μάθηση, η αναλυτική και κριτική σκέψη, η ενσυναίσθηση, η επικοινωνία και η συνεργασία (βλ. Σχήμα).
Οι νέες αυτές κατευθύνσεις για τη διδασκαλία της ιστορίας προϋποθέτουν ένα σχολείο δημοκρατικό και συμπεριληπτικό που αφουγκράζεται τις φωνές όλων των μελών της σχολικής κοινότητας. Επίσης ανοιχτό, σε διάλογο και σε συνεργασία ταυτόχρονα με την τοπική αλλά και την παγκόσμια κοινότητα. Ένα σχολείο που θα ενθαρρύνει καινοτομίες οι οποίες αποτελούν πρωτοβουλίες δράσης εκπαιδευτικών και μαθητών.
Τα παιδιά θα αγαπήσουν την ιστορία όταν τους δώσουμε χώρο και χρόνο να ερευνήσουν το παρελθόν, να διατυπώσουν νέα ερωτήματα και υποθέσεις, να συλλέξουν, να συγκρίνουν και να ερμηνεύσουν διαφορετικές ιστορικές μαρτυρίες, φωτογραφικές, ηχητικές, γραπτές. Είναι σημαντικό να αναπτύξουν ιστορικές δεξιότητες, ώστε να ανακαλύπτουν και να ανασυνθέτουν το παρελθόν αξιοποιώντας διαφορετικές ερμηνείες κι οπτικές με ιστορική ενσυναίσθηση και κριτική σκέψη.
Τα παιδιά θα αγαπήσουν την ιστορία όταν τα ενθαρρύνουμε να συνδημιουργήσουν την ιστορία. Όταν η ιστορία γίνει και δική τους «ποίηση», για να αξιοποιήσω τη σύνδεση που επιχειρεί ο σημαντικός ιστορικός David McCullough, τότε η ιστορία θα αρχίσει να κινεί το ενδιαφέρον τους και να αποτελεί συνέχεια της ζωής τους.
Η Μαρία Βλαχάκη είναι παιδαγωγός, ιστορικός, με μεταπτυχιακές σπουδές στη μουσειολογία- διαχείριση πολιτισμού και τη διαπολιτισμική εκπαίδευση. Είναι Δρ. Ιστορίας και Διδακτικής της Ιστορίας. Έχει πολυετή διδακτική και διοικητική εμπειρία στη δημόσια εκπαίδευση. Διδάσκει μαθήματα Ιστορίας, Διδακτικής της Ιστορίας, Προφορικής Ιστορίας και Μουσειακής Εκπαίδευσης στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και στο Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Δημόσια Ιστορία» του Ελληνικού Ανοιχτού Πανεπιστημίου. Είναι μέλος του Δ.Σ.-γραμματέας της Ένωσης Προφορικής Ιστορίας.
* Η Νένα Μεϊμάρη ήταν επί χρόνια εκπαιδευτικός με πλούσιο ακαδημαϊκό υπόβαθρο σε δημόσιο σχολείο της Βοστώνης. Συνταξιούχος, πλέον, ασχολείται με την αρθρογραφία και τον εθελοντισμό. Πρόσφατα δημιούργησε το πρώτο blog για χήρες και στήριξη αυτών με τίτλο Είμαι Χήρα – Έχω Φωνή και ολοκλήρωσε το πρώτο της βιβλίο Σου γράφω γιατί υπάρχεις . Μπορείτε να επικοινωνήσετε μαζί της στο email της [email protected].