Η 26η Ιουνίου, Παγκόσμια Ημέρα κατά των Ναρκωτικών, γίνεται αφορμή κάθε χρόνο ο νους μας να αναμοχλεύσει ίσως λίγο πιο επίμονα τους παράγοντες, τα αίτια και τις συνθήκες της τοξικομανίας και των τοξικών εξαρτήσεων. Ανακαλώντας στη μνήμη περιπτώσεις ανθρώπων, κυρίως νέων, που έχουν εγκλωβιστεί στη μέγγενη της εξάρτησης, επιχειρούμε μια σύντομη περιδιάβαση των σωματοψυχικών, νοητικών και και κοινωνικών διαδρομών του φαινομένου. Παρόλο που η τοξικομανία και, γενικότερα, οι εξαρτήσεις σε κάθε ατομική περίπτωση είναι παρακολούθημα της προσωπικής ιστορίας και, ως εκ τούτου, νοηματοδοτούνται στο πλαίσιο μιας εξειδικευμένης ατομικής παρέμβασης, εντούτοις μπορούμε να διακρίνουμε τις γενικότερες παραμέτρους που συντελούν στην εκδήλωσή τους.
Αρχικά, η τοξικοεξάρτηση συνιστά ένα επαναλαμβανόμενο παιχνίδι στέρησης και ικανοποίησης, πόνου και ανακούφισης, φυγής και επαναφοράς, απώλειας και ανεύρεσης, όπως ακριβώς είναι η σχέση ζωής και θανάτου στη φύση των όντων. Όλοι οι τοξικομανείς γνωρίζουν ότι «παίζουν» με το θάνατο και ότι οι εξαρτησιογόνες ουσίες σκοτώνουν. Παρόλ’ αυτά- όσο παράδοξο κι αν ακούγεται- μέσω αυτού του «παιχνιδιού» νοηματοδοτούν την καθημερινότητα τους, το βίο τους. Σωματική και ψυχική υπόσταση είναι αλληλοεξαρτώμενα. Στην τοξικοεξάρτηση η ψυχή, που σε εμπειρικό επίπεδο βιώνει άγχος ή όποιες άλλες υπαρξιακές αγωνίες, καταφεύγει στο υλικό της περίβλημα, το σώμα, με τρόπο τέτοιο, ώστε να το κρατά διαρκώς διεγερμένο και απαιτητικό εξαναγκάζοντάς το σε μια επαναλαμβανόμενη ικανοποίηση της τοξικής ανάγκης του. Υπό αυτούς τους όρους, η ψυχική αναζήτηση, η αναζήτηση της εικόνας του εαυτού παλινδρομεί στη φυσική, σωματική της διάσταση. Το ψυχολογικό παιχνίδι των φόβων, των αλλαγών και των αναγεννήσεων μετατοπίζεται στο παιχνίδι του σωματικού θανάτου και της σωματικής αναγέννησης. Αυτό το παιχνίδι εγκλείεται σε έναν φαύλο κύκλο· η αρχετυπική σωματική παλινδρόμηση παρασύρει με τη σειρά της τον εξαρτημένο σε μια κοινωνική και ψυχική δυσλειτουργία και σταδιακά σε έναν «αυτιστικό» απομονωτισμό που συμπυκνώνονται στην εικόνα της ψυχοκοινωνικής του ανωριμότητας.
Από την άλλη, δεν πρέπει να αγνοήσουμε το γεγονός ότι όλη η διαδρομή της τοξικοεξάρτησης περιλαμβάνει τελετουργικές εγγραφές και διαδικασίες, από την αναζήτηση και την ανεύρεση των τοξικών ουσιών μέχρι τον τρόπο ικανοποίησης της ανάγκης, πιο συνειδητές για τους χρήστες ψευδαισθησιογόνων και λιγότερο συνειδητές για τους χρόνιους χρήστες σκληρών ουσιών. Αυτό το τελετουργικό παραπέμπει σε μια ψυχαναγκαστική, εκφυλισμένη μυητική διαδικασία. Γνωρίζουμε όμως ότι οι διαδικασίες μύησης, ως εμπειρία συμβολικού, ψυχολογικού θανάτου μιας κατάστασης και αναγέννησης ή ανανέωσης της κοινωνικής ταυτότητας ήταν ανέκαθεν αναγκαίο συστατικό της οργάνωσης της κοινωνικής ζωής, της συνάντησης με τον άλλον. Το πέρασμα από το ένα στάδιο ανάπτυξης στο άλλο συνιστά αφ’ εαυτού του μια μυητική διαδικασία, η οποία, όταν ανακόπτεται, δημιουργούνται δυσχέρειες και προβλήματα στην ταυτότητα και ένταξης στον κοινωνικό ιστό. «Τα ναρκωτικά είναι ένα σύμπτωμα, μία ανέλπιδα προσπάθεια ευρέσεως γιατρικού σε μια δυσφορία, σε μια αγωνία τέτοια που κάποιος δεν μπορεί να ανεχτεί».( Γκαλιμπέρτι, Ο μηδενισμός και οι νέοι)
Η τοξικοεξάρτηση δεν περιορίζεται κατ’ ανάγκη στην εξάρτηση μόνο από τις ουσίες αλλά είναι συνυφασμένη και με ό,τι μπορεί να είναι τοξικό για τη σωματική, ψυχική και πνευματική μας υγεία και από το οποίο νιώθουμε εξαρτημένοι. Η έννοια «εξάρτηση» παραπέμπει στην έννοια της «σχέσης», κυρίως όμως μέσα από μια ιδιαίτερη βαρύτητα που της αποδίδουμε και η οποία φτάνει μέχρι την υπερβολική προσκόλληση προκειμένου να ικανοποιήσει βασικές για τη σωματική ή συναισθηματική μας επιβίωση ανάγκες. Σε αυτή την διαπλατυμένη εννοιολογική διάσταση της τοξικοεξάρτησης μπορούμε να εντάξουμε πλέον και άλλους σύγχρονους εξαρτησιογόνους παράγοντες όπως την τεχνολογία, το διαδίκτυο ή τα τυχερά παιγνίδια.
Συγκυριακά, η ισχυροποίηση της χρήσης της τεχνολογίας και του διαδικτύου εντείνει τις ανησυχίες, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, για την εξάρτηση των παιδιών αλλά και των ενηλίκων από αυτά τα μέσα. Η σύγχρονη πανδημία με τον αυτοπεριορισμό και την κοινωνική αποστασιοποίηση που μας επέβαλε προώθησε και προωθεί την τηλε-επικοινωνία. Η διευρυνόμενη χρήση των ηλεκτρονικών μέσων επικοινωνίας φιλοδοξεί ως άλλος δούρειος ίππος να υποκαταστήσει σθεναρά κοινωνικές, εργασιακές και παιδαγωγικές σχέσεις που από τη φύση τους συνιστούν τους μυητικούς δίαυλους της ανθρώπινης. Η χρήση των τεχνολογικών μέσων δείχνει να μεταστρέφει ή να διαστρέφει το νόημα αυτών των σχέσεων με ό,τι αυτό μπορεί να συνεπάγεται στην προσωπική εξέλιξη και τον κοινωνικό μετασχηματισμό.
Στο τέλος αυτής της συνοπτικής διαδρομής και επανερχόμενοι στη διαπίστωση ότι η τοξικοεξάρτηση συνιστά μια καθήλωση σε μια ανώριμη εικόνα του εαυτού και της προσωπικής ταυτότητας, δεν μπορούμε παρά να καταλήξουμε στην αναγκαιότητα του αδιάλειπτου προβληματισμού και της ανάληψης συγκεκριμένων δράσεων, δηλαδή της πρόληψης. Καθίσταται αναπόφευκτο να προβληματιζόμαστε διαρκώς σχετικά με τις κοινωνικές συνθήκες και τα περιβάλλοντα όπου διαβιεί ο νέος από την παιδική του ηλικία. Να προβληματιζόμαστε σχετικά με το κατά πόσο αυτά είναι ικανά να ικανοποιούν τις ανάγκες του χωρίς να τον εξαναγκάζουν σε ψυχικές παλινδρομήσεις ή να υποκαθιστούν την ανάγκη της ωριμότητας με εκφυλισμένες τοξικές τελετουργίες, κατά πόσο του δείχνουν το δρόμο για να συμβιώνει και να επικοινωνεί με τους ανθρώπους και τα πράγματα γύρω του. Να αναρωτηθούμε σε ποιο βαθμό η κοινωνία των ενηλίκων αντιμετωπίζει με νηφαλιότητα ή με δριμύ τρόμο ό,τι αλλάζει και ό,τι καινούργιο έρχεται χωρίς, όπως συμβαίνει συχνά, να τίθεται η ίδια στην υπηρεσία των ουσιών, των υλικών μέσων ή άλλων εξαρτησιογόνων παραγόντων αλλά, αντίθετα, να τους θέτει στη δική της υπηρεσία. Να αναιρέσουμε ή να προλάβουμε τη δημιουργία εκείνων των συνθηκών που κατατείνουν σε συνθήκες εξάρτησης με τοξικά, νοσηρά επακόλουθα για τον νέο και τις σχέσεις του.
Η ενασχόληση και η ανεύρεση τρόπων αποτροπής και αναίρεσης των τοξικών συνθηκών και παραγόντων στοιχειοθετεί τον καίριο ρόλο της Πρόληψης και την καθιστά μια ουσιαστική κοινωνική διαδικασία παρέμβασης η οποία δεν αφορά μόνο το πρόβλημα της χρήσης, αλλά αφορά, γενικότερα, διάφορες μορφές ψυχοπαθολογίας και της κοινωνικής παθολογίας ενός συνόλου προσώπων. Η πρόληψη συνίσταται διαβαθμισμένα σε κάθε δράση ή παρέµβαση που αποσκοπεί στην αποτροπή συµβάντων που προκαλούν μια νοσηρή συνθήκη, στην αποτροπή της εκδήλωσης των νοσηρών φαινομένων µε την αποµάκρυνση ή την τροποποίηση των παραγόντων κινδύνου αλλά και στην πρώιμη και έγκαιρη διάγνωση για την αντιμετώπιση της ίδιας της νοσηρής συνθήκης.
Το Κέντρο Πρόληψης Ν. Πιερίας ΑΤΡΑΚΤΟΣ, ως οργανικό θεσμικό τμήμα της τοπικής κοινωνίας στην οποία δραστηριοποιείται εδώ και 22 χρόνια, αξιοποιώντας την πολυετή επιστημονική πείρα του από τη σχέση του με την κοινότητα, επικαιροποιεί και εξελίσσει διαρκώς τα προγράμματα πρόληψης που υλοποιεί κάθε χρόνο μέσω στοχευμένων δράσεων σε κοινωνικές ομάδες του Νομού και εξατομικευμένα. Σε συνέχεια αυτού του μυνήματος για την Παγκόσμια Ημέρα κατά των Ναρκωτικών θα ακολουθήσει, σε επόμενη ηλεκτρονική ανάρτηση, το πρόγραμμα παρεμβάσεών πρόληψης του Κέντρου κατά το τελευταίο χρόνο.
(Δελτίο τύπου)