Ένα σημαντικό κομμάτι στην παραγωγική ραχοκοκαλιά της Εταιρείας Πιερικών Μελετών – Εστία Πιερίδων Μουσών Κατερίνης, αποτελεί η πληθώρα των παραδοσιακών φορεσιών που κοσμούν την ιματιοθήκη του σημαντικού πνευματικού φορέα της Πιερίας.

Αντιπροσωπεύουν κάθε γωνιά και γεωγραφικό διαμέρισμα της χώρας μας, δημιουργώντας έναν πραγματικό μοναδικής αξίας ενδυματολογικό πλούτο, που αποτελεί προϊόν από το μεράκι και την προσφορά των ανθρώπων της Εστίας εδώ και πάνω από πέντε δεκαετίες.

Οι ελληνικές παραδοσιακές φορεσιές, όπως και κάθε άλλη μορφή ενδυμασίας που ανάγεται στο παρελθόν, αποτελούν ένα σημαντικό στοιχείο της πολιτισμικής κληρονομιάς. Είναι δημιουργήματα με καλλιτεχνική αξία και συγχρόνως φανερώνουν και αναδεικνύουν πολλά για την ιστορία, την κοινωνία και τον πολιτισμό της εποχής τους.

Εντρυφώντας στην κατανόηση του αντικειμένου, η ελληνική παραδοσιακή ενδυμασία περιλαμβάνει τις φορεσιές του Ελληνικού λαού στην περίοδο της Τουρκοκρατίας, οι οποίες εξακολούθησαν να φοριούνται και μετά την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους, ώσπου με το πέρασμα του χρόνου αντικαταστάθηκαν από ενδυμασίες δυτικού τύπου.

Οι παραδοσιακές ελληνικές φορεσιές αποτελούν συνέχεια της βυζαντινής ενδυμασίας, αλλά έχουν δεχτεί επιδράσεις τόσο από την Ανατολή όσο και από τη Δύση. Κύριο στοιχείο τους είναι το πουκάμισο, ένα φόρεμα με μανίκια, μακρύ ή κοντό, που φοριέται κατάσαρκα. Για την κατασκευή της παραδοσιακής φορεσιάς συνεργάζονται οι κλάδοι της χειροτεχνίας, η υφαντική, η κεντητική, η ραφτική, η χρυσοκεντητική, η αργυροχρυσοϊκή, η υποδηματοποιία.

 

Οι φορεσιές της Ε.Π.Μ. Κατερίνης

Οι παραδοσιακές φορεσιές της Εταιρείας Πιερικών Μελετών – Εστία Πιερίδων Μουσών Κατερίνης χρησιμοποιούνται από τα μέλη του χορευτικού τμήματος σε σειρά εκδηλώσεων και φυλάσσονται στην ιματιοθήκη του συλλόγου. Από το έτος 1969, περίοδο ίδρυσης του χορευτικού, πλουτίζεται με πληθώρα φορεσιών από το μεγαλύτερο μέρος της χώρας μας. Φυλάσσονται σε ειδικά διαμορφωμένα ερμάρια στην αίθουσα χορού του συλλόγου. Εκεί αντικρίζουμε φορεσιές: Τοπικές από την Πιερία, Αλεξάνδρειας, Παύλου Μελά (ντουλαμάς), Καραγκούνικη, Ελληνική φουστανέλα, Ηπειρώτικη, Προσοτσάνης, Θράκης, Νησιών, καθώς και παιδικές, τοπικές, φουστανέλας, Φλώρινας (Μπούφη), Αμαλίας, Προσοτσάνης, Θράκης, Νησιών.

Στην αίθουσα εκθεμάτων-πινακοθήκης, ως άριστοι οικοδεσπότες, ο πρόεδρος της Εστίας, Γρηγόρης Μιτσοκάπας και η ενδυματολόγος φορεσιών παραδοσιακού χαρακτήρα και ειδική συνεργάτης της Ε.Π.Μ., Νίτσα Ξανθοπούλου, είχαν την ευγενή καλοσύνη για μια εποικοδομητική ξενάγηση και ενημέρωση.

Σημαντική η συνεισφορά των χορευτών-μελών της Εστίας, Μαγδαληνής Κάλφα (φορεσιά Αλεξάνδρειας-Γιδά) και Δημητρίου Κατσαμάγκα (Παύλου Μελά-Μακεδονομάχου), οι οποίοι αποδέχθηκαν ευγενικά να ενδυθούν για τις ανάγκες του επίκαιρου ρεπορτάζ.

 

Ειδικότερα η φορεσιά της Μαγδαληνής θεωρείται μια από τις αρχαιοελληνικές γυναικείες ενδυμασίες της Μακεδονίας. Σύμφωνα με την παράδοση, όπως επισήμανε η κ. Ξανθοπούλου, αποτελεί εξέλιξη της εποχής του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Για να συμπληρώσει: «Όταν διήλθε από την περιοχή ο στρατηλάτης βασιλιάς των Μακεδόνων, οι άνδρες της περιοχής φοβούμενοι την επιστράτευση λάκισαν. Τότε προς τιμή των γυναικών οι οποίες τον υποδέχθηκαν, ο κορυφαίος των Ελλήνων αφήρεσε τις περικεφαλαίες των στρατιωτών του και τις τοποθέτησε στις κεφαλές των γυναικών. Για αυτό και έκτοτε το κάλυμμα της κεφαλής στις φορεσιές Αλεξάνδρειας–Γιδά έχει σχήμα περικεφαλαίας (το λεγόμενο κατσούλι) .

 

Ο πρόεδρος και η ενδυματολόγος

Ο πρόεδρος της Εταιρείας Πιερικών Μελετών-Εστία Πιερίδων Μουσών Κατερίνης, Γρηγόρης Μιτσοκάπας, μετά την προσφώνηση των ευχαριστιών, τόνισε: «Αυτές οι φορεσιές της Εστίας αποτέλεσαν τον καλύτερο πρεσβευτή της Πιερικής παράδοσης και κουλτούρας με την παρουσία του χορευτικού μας τόσο στην Ελλάδα όσο και   στις περισσότερες επισκεπτόμενες γωνιές του κόσμου (Ευρώπη, Αμερική, Κίνα, Καναδάς). Αυτόν τον ενδυματολογικό πλούτο τον φυλάσσομε ως κόρη οφθαλμού. Είναι η παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές. Ευχαριστώ την κ. Ξανθοπούλου για την καθόλα τιμητική της πολύχρονη και εποικοδομητική συνεργασία. Επίσης ανάλογες ευχαριστίες οφείλω και στην γενική γραμματέα της Ε.Π.Μ. Κατερίνης, Κλειώ Δημάση, για τη συμβολή της στην καταγραφή και τακτοποίηση του υλικού της ιματιοθήκης, το οποίο διαχειρίζεται με απόλυτη ευθύνη και επιτυχία. Αξίζει να επισημανθεί η πολύτιμη βοήθεια στην συγκεκριμένη προσπάθεια από την  αντιπρόεδρο Έφη Μπίσμπα-Παπαδοπούλου».

Από την πλευρά της η ενδυματολόγος παραδοσιακών φορεσιών και ειδική συνεργάτης της Ε.Π.Μ. Κατερίνης, Νίτσα Ξανθοπούλου, είπε: «Ερευνώ και αναζητώ τις παραδοσιακές φορεσιές από διάφορες περιοχές της Πιερίας και ευρύτερα. Από μαρτυρίες και ανεύρεση παλαιών κομματιών συνθέτω το πρώτο και παλαιότερο ενδυματολογικό μοτίβο εκείνων των χρόνων. Ευχαριστώ την Εστία που πίστεψε στο έργο μου και με τιμά με την κατά καιρούς ανάδειξη της παράδοσής μας μέσω ανάλογων εκθέσεων. Έτσι όλα αυτά εδώ και χρόνια γίνονται γνωστά στην Πιερική κοινωνία».

Συμπληρώνοντας: «Σε συνεργασία με τοπικούς φορείς της Πιερίας ερεύνησα και προχώρησα στη ραφή φορεσιών από τη Νέα Έφεσο (Μικρασιάτικες), Καρίτσα, Βροντού, Μαλαθριά, Λόφος, Ράχη, Μηλιά, Παραλία.

Συλλέγω και αντιγράφω τα περί της γυναικείας ενδυμασίας, την πουκαμίσα (κεντημένη ή δαντελωτή), φορεσιά με σιγκούνι (το αμάνικο πάνω από το φόρεμα) καθώς τη φορεσιά με καβάδι και αντερί, και τέλος τον σαγιά, ένα είδος εξωτερικού ενδύματος, ενώ από τον άνδρα τη φουστανέλα και τη βράκα. Στη διάθεση όσων με καλέσουν για ανάλογη έρευνα και καταγραφή».

Οι χορευτές

Ιδιαίτερα συγκινημένοι οι χορευτές του αντίστοιχου τμήματος της Εταιρείας Πιερικών Μελετών – Εστία Πιερίδων Μουσών Κατερίνης, που ανταποκρίθηκαν στο να συνεισφέρουν στην παρουσίαση του ενδυματολογικού πλούτου του συλλόγου, στους οποίους εκφράζουμε τις ευχαριστίες. Δήλωσαν:

Μαγδαληνή Κάλφα (φορεσιά Αλεξάνδρειας-Γιδά): «Αισθάνομαι μεγάλη τιμή φορώντας τη Μακεδονική φορεσιά, συμμετέχοντας έτσι στην μεταλαμπάδευση της παράδοσης των ηθών και εθίμων της περιοχής μου. Επίσης νοιώθω και απέραντη χαρά που μου δόθηκε η ευκαιρία να εκπροσωπήσω ως μέλος της Εστίας, το χορευτικό τμήμα του συλλόγου μου, της Ε.Π.Μ. Κατερίνης».

Δημήτριος Κατσαμάγκας (Παύλου Μελά-Μακεδονομάχου): «Τιμή μου που φέρω τη φορεσιά του ήρωα Παύλου Μελά, η οποία πιθανά να είναι πρωτότυπη αγωνιστή και πολεμιστή της εποχής του Μακεδονικού Αγώνα. Επιπρόσθετα διακατέχομαι από την τιμή, καθότι ειδικά τούτες της ημέρες γιορτάζουμε επετειακά τα διακόσια χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης. Χρόνια πολλά Ελλάδα».

Εν κατακλείδι: Ευτυχώς στη σημερινή απαξίωση των θεσμών, κάποιοι επιμένουν να κρατήσουν ζωντανή τη μνήμη, την ιστορία, την παράδοση αυτού του τόπου. Ο κορυφαίος πνευματικός φορέας της Πιερίας, η Εταιρεία Πιερικών Μελετών – Εστία Πιερίδων Μουσών Κατερίνης με την 67χρονη παραγωγική διαδρομή και την 52χρονη προσφορά του χορευτικού, είναι εδώ και επιμένει. Σε πείσμα των καιρών.

Η επετειακή ευκαιρία του εορτασμού των δύο εκατονταετηρίδων από τον ξεσηκωμό του 1821, αποτελεί την ιδανική δυναμική αναζήτησης του ριζικού και της παράδοσής μας. Έτσι όπως ορθά καταγράφει, ο γνωμικογράφος Δημήτριος Καμπούρογλου, ότι «Οι Έλληνες, για να πάνε μπροστά, πρέπει να κοιτάζουν πίσω».

Η Εστία έδειξε ότι ξεκινώντας, αναζητώντας και καταγράφοντας  τις καταβολές του χθες, μας οδηγεί με ιστορική σιγουριά στο μέλλον.

Το έργο της τουλάχιστον αξίζει το σεβασμό μας.

Ρεπορτάζ: Περικλής Χατζηγιάννης