Στο 32% η απορρόφηση των κονδυλίων του ΕΣΠΑ 2014-2020 στην Πιερία

ΠΩΣ ΟΙ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΕΙΣ ΜΕΣΩ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΤΑΜΕΙΩΝ ΣΥΜΒΑΛΛΟΥΝ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΥΝΟΧΗΣ – ΠΟΙΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΕΝΤΟΠΙΖΟΝΤΑΙ

Του Μιχάλη Παπαδόπουλου*

Το παρόν άρθρο αποτελεί μία μικρή ανάλυση για το ΕΣΠΑ ως μέρος της Πολιτικής Συνοχής της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αναλύει συνοπτικά τι είναι το ΕΣΠΑ, πώς λειτουργεί, ποιοι είναι οι βασικοί του άξονες, ποιους αφορά, ποια η συνεισφορά του στην ανάπτυξη της εθνικής και τοπικής οικονομίας, πώς η εφαρμογή των δράσεων του συμβάλλει εν τέλει στην καλύτερη ποιότητα της ζωής των πολιτών.

Το ΕΣΠΑ και η πολιτική συνοχής

Το Εταιρικό Σύμφωνο για το Πλαίσιο Ανάπτυξης ΕΣΠΑ 2014-2020 αποτελεί μέρος της Πολιτικής Συνοχής και της Στρατηγικής «Ευρώπη 2020» ώστε να επιτευχθούν οι αναπτυξιακοί στόχοι της χώρας μας, στόχους που θέτει η ΕΕ μέσω των ανωτέρω πολιτικών και στρατηγικών για «την οικονομική, κοινωνική και εδαφική ενοποίηση των κρατών μελών», σύμφωνα με τη Συνθήκη της Λισαβόνας. Είναι ένα σύνολο κονδυλίων, συγχρηματοδοτούμενων σε μια αναλογία 20-80 από το ελληνικό δημόσιο και τα προαναφερόμενα ευρωπαϊκά ταμεία.

Πολιτική Συνοχής ονομάζεται η βασική πολιτική επενδύσεων που ακολουθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση και αφορά χιλιάδες έργα σε όλα τα κράτη μέλη της  Ένωσης, που χρηματοδοτούνται από τα ταμεία της, όπως είναι το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΚΤ), το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και το Ταμείο Συνοχής (ΤΣ). Στόχος της Πολιτικής Συνοχής είναι η στήριξη όλων των περιφερειών και πόλεων της ΕΕ για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας, τη βιώσιμη ανάπτυξη των επιχειρήσεων, τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, την οικονομική ανάπτυξη με απώτερο σκοπό τη βελτίωση της ζωής των πολιτών και την αντιμετώπιση των ανισοτήτων μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ.

Η Ελλάδα έχοντας κατακτήσει μέσω του ΕΣΠΑ 2007-2013 (Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς 2007-13) την πρώτη θέση μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ στην απορρόφηση των κονδυλίων χρηματοδότησε αναπτυξιακά έργα και έργα υποδομών σε όλη την επικράτειά της, τα οποία συνέβαλαν στην δυναμική αναπτυξιακή πορεία της χώρας, που δυστυχώς κλονίστηκε από την οικονομική κρίση που ξέσπασε σε παγκόσμιο επίπεδο το 2008. Εδώ θα πρέπει να αναφέρουμε ότι τα ΕΣΠΑ είναι ολοκληρωμένα χρηματοδοτικά προγράμματα, τα οποία αποτελούν συνέχεια των Κοινοτικών Πλαισίων Στήριξης, όπως ήταν το «πακέτο Ντελόρ» (1988 – 1993),  «το πακέτο Σαντέρ» (1994 – 1999) και το Γ΄ ΚΠΣ (2000 – 2006).

Στόχοι του ΕΣΠΑ 2007-2013 ήταν μέσω των 5 Ευρωπαϊκών Ταμείων [το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ), το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΚΤ), το Ταμείο Συνοχής (ΤΣ), το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ) και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας (ΕΤΘΑ)] η χρηματοδότηση για τη δημιουργία θέσεων εργασίας και ανάπτυξης, την υποστήριξη των επιχειρήσεων, την επένδυση σε ανθρώπους, την ενίσχυση της έρευνας και καινοτομίας, τον εκσυγχρονισμό των μεταφορών και τη βελτίωση του περιβάλλοντος.

Κατά την περίοδο 2007-2015, καθώς η υλοποίηση του ΕΣΠΑ 2007-2013 πήρε παράταση κατά δύο χρόνια, συνολικά στη Ελλάδα χρηματοδοτήθηκαν 11.500 έργα με απορρόφηση 20,1 δις ευρώ. Από αυτά τα 1.273 εγκρίθηκαν στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας στα πλαίσια του προγράμματος ΕΣΠΑ, με προϋπολογισμούς ύψους 1,37 δις ευρώ και επιχορήγηση (δημόσια δαπάνη) 775 εκατομμύρια ευρώ. Από τις 1.273 επενδυτικές προτάσεις της Περιφέρειας οι 151 εγκρίθηκαν στην Περιφερειακή Ενότητα Πιερίας, με συνολικό επιχορηγούμενο προϋπολογισμό 119 εκατομμύρια ευρώ, εκ των οποίων το ποσό της δαπάνης (δημόσιας επιχορήγησης) ανήλθε στα 67 εκατομμύρια ευρώ.

Η κατανομή των επιχορηγήσεων

Με το ΕΣΠΑ 2014-2020 η Ελλάδα κλήθηκε να αντιμετωπίσει τις  αδυναμίες στην οικονομία της και να μετατρέψει την κρατικοδίαιτη πολλές φορές παραγωγή της σε ένα εξωστρεφές σύστημα με γνώμονα τη δημιουργία βιώσιμων επιχειρήσεων, τη δυναμική επιχειρηματικότητα, την αύξηση της εγχώριας προστιθέμενης αξίας, την εκπαίδευση και αναβάθμιση του ανθρώπινου δυναμικού, την αντιμετώπιση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού και τη βελτίωση του περιβάλλοντος.  Με σύνολο χρηματοδότησης περίπου τα 26,1 δισεκατομμύρια ευρώ, η κατανομή των επιχορηγήσεων αφορά 8 βασικές ενότητες, 7 ΕΠ (Επιχειρησιακά Προγράμματα) και 1 που αφορά το σύνολο των ΠΕΠ (13 Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα). Οι ενότητες αυτές είναι οι εξής:

1. Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανταγωνιστικότητα, Επιχειρηματικότητα και Καινοτομία, προϋπολογισμού 4,7 δισεκατομμύρια ευρώ, το οποίο περιλαμβάνει δράσεις

• ενίσχυσης ιδιωτικών επιχειρήσεων.
• ενεργειακής αναβάθμισης των κτηρίων.
• αναβάθμισης του συστήματος μεταφοράς και διανομής της ενέργειας.
• Κυρίως χρηματοδότησε πολύ μικρά έργα με προϋπολογισμό μικρότερο των 100.000ευρώ.
• Στο συγκεκριμένο ΕΠ εντάχθηκε επίσης και τοΤαμείο Εγγυοδοσίας Επιχειρήσεων COVID-19, προϋπολογισμού 1 δισεκατομμύριο ευρώ.

2. Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Υποδομές Μεταφορών, Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη, προϋπολογισμού 5,5 δισεκατομμύρια ευρώ, το οποίο περιλαμβάνει

• δημόσια έργα υποδομών, κυρίως του τομέα των μεταφορών.
• τη διαχείρισης υγρών και στερών λυμάτων.

3. Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση, προϋπολογισμού 3,3 δισεκατομμύρια ευρώ, το οποίο περιλαμβάνει

• προγράμματα εκπαίδευσης και διά βίου μάθησης.
• προγράμματα επιδοτούμενης απασχόλησης για ανέργους και πρώτο-εισερχόμενους στην αγορά εργασίας.
• τη λειτουργία των ολοήμερων δημοτικών σχολείων.

4. Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Τεχνική Βοήθεια, προϋπολογισμού 360 εκατομμύρια ευρώ, το οποίο περιλαμβάνει

• τις δαπάνες για τη διοικητική υποστήριξη του ΕΣΠΑ.

Συγκεκριμένα, όλα τα λειτουργικά κόστη του ΕΣΠΑ, όπωςη τεχνική υποστήριξη,το Ολοκληρωμένο Πληροφοριακό Σύστημα η μισθοδοσία των στελεχών όλων των υπηρεσιών του κτλ., χρηματοδοτούνται μέσω αυτού του προγράμματος.

5. Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Μεταρρύθμιση Δημόσιου Τομέα, προϋπολογισμού 0,6 δισεκατομμύρια ευρώ, περιλαμβάνει δράσεις

• ψηφιοποίησης και ψηφιακής διασύνδεσης φορέων του δημόσιου τομέα.
• κατάρτισης των δημοσίων υπαλλήλων.

6. Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης (ΠΑΑ),το οποίο ταυτίζεται με τον δεύτερο πυλώνα της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ), προϋπολογισμού 5,2 δισεκατομμύρια ευρώ, περιλαμβάνει έργα και δράσεις  που αφορούν στον αγροτικό τομέα ή στην τοπική ανάπτυξη της υπαίθρου, καθώς και άλλες παρεμβάσεις, που θα μπορούσαν να χαρακτηρισθούν ως επιδοματικές, βάσει της χρησιμοποιούμενης έκτασης γης ή/και αριθμού ζώων.
7. Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Αλιείας και Θάλασσας, προϋπολογισμού 0,5 δισεκατομμύρια ευρώ, περιλαμβάνει

• δαπάνες προμήθειας και αναβάθμισης μέσων του Λιμενικού Σώματος.
• δράσεις ενίσχυσης αλιευτικών επιχειρήσεων για τη βελτίωση των εγκαταστάσεων και του τεχνικού εξοπλισμού τους.

8. 13 ΠΕΠ, με προϋπολογισμό περίπου 6 δισεκατομμύρια ευρώ, περιλαμβάνουν έργα και δράσεις όλων των κατηγοριών, που έχουν τοπικό χαρακτήρα.

Για παράδειγμα, τέτοια έργα είναι η κατασκευή τοπικών οδικών αξόνων, η αγορά μεταφορικών μέσων για τοπικούς συγκοινωνιακούς οργανισμούς και η ανάπτυξη των δικτύων φυσικού αερίου μέσης και χαμηλής πίεσης.

Το ΕΣΠΑ 2014-2020 στην Πιερία

Στο ΕΣΠΑ 2014-2020, το οποίο ουσιαστικά ενεργοποιήθηκε από τις αρχές του 2016 και αναμένεται να ολοκληρωθεί πριν το τέλος του 2023 (με διαδοχικές παρατάσεις), μέχρι και σήμερα η Ελλάδα παρουσιάζει ποσοστό απορρόφησης 34% από τον συνολικό προϋπολογισμό του προγράμματος ύψους 26,1 δις ευρώ.

Όσον αφορά τα αποτελέσματα της Περιφερειακής Ενότητας Πιερίας παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα ανά θεματικό στόχο. Συνολικά ο προϋπολογισμός ανέρχεται σε 135.569.686,00 ευρώ, με 87.342.424 να είναι το ποσό από τις συμβάσεις που έχουν εγκριθεί και 43.025.192 ευρώ αυτό που έχει εκταμιευθεί, δηλαδή 32%.

Πίνακας 1. Κατανομή ΕΣΠΑ 2014-2020 ανά θεματικό στόχο στην Π.Ε. Πιερίας.

Αξίζει να σημειωθεί ότι με τα σημερινά πλέον δεδομένα, για την αντιμετώπιση της κρίσης του Covid-19 και για το τρέχον μόνο ΕΣΠΑ, επετράπη η ελεύθερη μεταφορά πόρων μεταξύ του ΕΤΠΑ, του ΕΚΤ καθώς και του ΤΣ και μεταξύ διαφορετικών κατηγοριών περιφερειών.

Το αποτέλεσμα είναι περίπου τα μισά από τα κονδύλια του παρόντος ΕΣΠΑ να παραμένουν στα ταμεία αδιάθετα. Είναι λυπηρό την κατάσταση αυτή να την έχει βελτιώσει η πανδημία Covid-19 με την τροποποίηση του προγράμματος και την ένταξη επιπλέον προγραμμάτων – επιδομάτων, με σχετική ευκολία στην απορρόφηση και την εκτέλεση.

Τα οφέλη από το ΕΣΠΑ

Αξιολογώντας λοιπόν το ΕΣΠΑ και την συμμετοχή του στην Πολιτική Συνοχής μπορούμε να αναφερθούμε σε πολλές σημαντικές παρεμβάσεις που έγιναν σε πολλούς θεματικούς στόχους με αδιαμφισβήτητα οφέλη

• στον πολιτισμό με ανάδειξη και ταυτόχρονα προώθηση του πολιτιστικού προϊόντος και του τουρισμού με ταυτόχρονη προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς μας.
• στην εκπαίδευση με βελτίωση των υπαρχόντων σχολικών συγκροτημάτων και την δημιουργία νέων, με ειδικές δράσεις και εγκαταστάσεις για άτομα με μαθησιακές δυσκολίες, αναπηρίες κλπ.
• στην υγεία με σημαντικές  παρεμβάσεις πρόνοιας καθώς και με την βελτίωση και δημιουργία κτιριακών εγκαταστάσεων και τον εξοπλισμό και εκσυγχρονισμό ιδιωτικών και δημόσιων μονάδων.
• για το περιβάλλον έργα αναμόρφωσης των χαρακτηριστικών αστικού χώρου, διαχείρισης υγρών και στερεών αποβλήτων.
• για την ανταγωνιστικότητα και την απασχόληση παρεμβάσεις για την ένταξη ανέργων στην αγορά εργασίας, ενισχύσεις υφιστάμενων καθώς και νέων επιχειρήσεων με στόχο την τόνωση της επιχειρηματικότητας αλλά και την αναζωογόνηση της οικονομίας.

Τα προβλήματα

Παράλληλα όμως πρέπει να αναφερθούμε και στα προβλήματα που παρουσιάζονται κατά την υλοποίηση των προγραμμάτων, με στόχο όχι απλά την αρνητική κριτική προς τους υπεύθυνους, αλλά την δημιουργική σκέψη για την βελτίωση των αποτελεσμάτων του νέου προγράμματος ΕΣΠΑ 2021-2027 το οποίο αναμένεται να ξεκινήσει με την λήξη του παρόντος. Σημαντικό στοιχείο αποτελεί ότι τα προβλήματα αυτά δεν έχουν διαφοροποιηθεί σε σχέση με το ΕΣΠΑ 2007-2013.

Ίσως το σημαντικότερο πρόβλημα τόσο του προηγούμενου ΕΣΠΑ όσο και του σημερινού αλλά και από ότι φαίνεται και του επόμενου είναι η σημαντική καθυστέρηση που εμφανίζεται στην εκτέλεση όλων των προγραμμάτων. Χαρακτηριστικό είναι ότι στο ΕΣΠΑ 2007-2013 σε αντίστοιχο χρονικό σημείο η απορρόφηση βρισκόταν σε σαφώς καλύτερο επίπεδο. Καθυστερήσεις που οφείλονται τόσο στην απρόσμενα αργή υλοποίηση όσο και στην υπεραισιόδοξη εκτίμηση χρόνου υλοποίησης και ολοκλήρωσης ορισμένων μεγάλων έργων.

Ταυτόχρονα εξίσου σημαντικό πρόβλημα αποτελεί η γραφειοκρατία τόσο σε εθνικό όσο και ευρωπαϊκό επίπεδο. Τα απαιτούμενα δικαιολογητικά και οι διαδικασίες είναι εξαντλητικά ενώ πολύ μεγάλες είναι και οι καθυστερήσεις σε όλα τα επίπεδα. Άμεσο αποτέλεσμα η αύξηση του κόστους, είτε χρηματικό είτε χρονικό, για τον δικαιούχο και ως επακόλουθο το κόστος της ευκαιρίας.

Επιπλέον πρόβλημα αποτελεί ο κατακερματισμός του συνολικού προγράμματος σε πολλά μικρά έργα. Πιθανότατα αποτέλεσμα επικοινωνιακών-πολιτικών στόχων. Αποτέλεσμα του κατακερματισμού είναι η αύξηση του όγκου των διαδικασιών, των αρμόδιων υπηρεσιών και κατά συνέπεια του διαχειριστικού κόστους, αλλά και τη δημιουργία ιδανικών συνθηκών αδιαφάνειας και διαφθοράς. Παράλληλα ο κατακερματισμός και οι λόγοι που οδηγούν σε αυτόν έχουν ως στόχο πολλές φορές την κάλυψη τρεχουσών κρατικών αναγκών χάνοντας τον αναπτυξιακό χαρακτήρα και την πολιτική συνοχής.

Επομένως το ερώτημα είναι αν η λειτουργία των προγραμμάτων με ταχείς ρυθμούς υλοποιήσεων, με σημαντικά μειωμένη γραφειοκρατία αλλά και με μικρότερο κατακερματισμό θα έλυνε όλα τα προβλήματα. Σίγουρα όχι, αλλά θα βοηθούσε πολύ στην ταχύτερη ανάπτυξη και βελτίωση της οικονομίας της χώρας με πολύ μεγαλύτερη απορροφητικότητα ευρωπαϊκών κονδυλίων. Ενώ παράλληλα η απορρόφηση των κονδυλίων στους στόχους για τους οποίους προγραμματίστηκαν και όχι σε άλλες ανάγκες του κράτους θα συνέβαλε σημαντικά προς αυτή την κατεύθυνση.

Είναι λοιπόν άμεση και επιτακτική η ανάγκη επανεξέτασης του συνολικού τρόπου λειτουργίας και διαχείρισης του συνόλου των κονδυλίων στα πλαίσια της πολιτικής συνοχής της Ευρωπαϊκής Ένωσης ώστε να επαναφέρουμε την περιοχή μας και την χώρα μας στον ίσιο δρόμο και σε αναπτυξιακή πορεία. Το οφείλουμε στις επόμενες γενιές.

* Ο Μιχάλης Παπαδόπουλος είναι Σύμβουλος Μηχανικός στη σύνταξη-υποβολή και διαχείριση προγραμμάτων επιδοτήσεων ΕΣΠΑ

Αυτό το άρθρο δημοσιεύεται στο πλαίσιο του έργου «Η Συνοχή δίπλα μας» με την οικονομική υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα άρθρα των δημοσιογράφων στο πλαίσιο του έργου «Η Πολιτική Συνοχής δίπλα μας» είναι ανεξάρτητα από τις απόψεις της ΕΕ και το περιεχόμενο δεν αντικατοπτρίζει απαραίτητα τις απόψεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης.