Ο μικρός Φίλιππος, μαθητής της Στ΄ Δημοτικού, πέφτει τα βράδια κατάκοπος στο κρεβάτι. Το ημερήσιο πρόγραμμά του δεν συγκρίνεται ούτε με αυτό των σκληρά εργαζόμενων γονιών του. Κάθε μέρα ξυπνά νωρίτερα από όλους, στις 6.30 π.μ. Τρώει πρωινό, φτιάχνει την τσάντα του και φεύγει για το σχολείο (πηγαίνει σε ιδιωτικό). Επιστρέφει στο σπίτι στις 4 μ.μ. για να φάει κάτι βιαστικά. Στη συνέχεια, θα ξαναπάρει την τσάντα του και θα βγει για κάποια από τις δραστηριότητες στις οποίες έχει εγγραφεί φέτος. Στις 8 μ.μ. θα επιστρέψει, θα κάνει ένα μπάνιο, και θα ξεκινήσει το διάβασμα για το σχολείο. Θα σταματήσει κατά τις 10.30 μ.μ., όταν τα μάτια του αρχίσουν πια να κλείνουν από τη νύστα. Ύπνος και πάλι από την αρχή.
Ο Φίλιππος είναι 11 ετών, αλλά η ημέρα του δεν χωράει ούτε μία ώρα παιχνιδιού ή έστω ξεκούρασης, χαζολογήματος. Το ίδιο συνέβαινε όλα τα χρόνια του δημοτικού. Στην Α΄ Δημοτικού έκανε μουσική (σύστημα Orff), ζωγραφική και κολύμβηση. Στη Β΄ Δημοτικού τα ίδια. Στη Γ΄ Δημοτικού έκανε μουσική (πιάνο) και κολύμβηση και πρωτογράφτηκε στο Σώμα Ελλήνων Οδηγών. Στην Δ΄ Δημοτικού άρχισε ξένες γλώσσες (αγγλικά και γαλλικά), ξεκίνησε τένις και μαθήματα καποέιρα. Τα Σάββατα πήγαινε στους Οδηγούς. Στην Ε΄ Δημοτικού συνέχισε τις γλώσσες και το τένις και ξεκίνησε μαθήματα φλογέρας, ενώ συνέχισε να πηγαίνει στους Οδηγούς. Στη Στ΄ Δημοτικού, δηλαδή φέτος, κάνει μουσική (ντραμς), αγγλικά, γαλλικά, τένις και για ακόμα μία χρονιά είναι στους Οδηγούς. Το πρόγραμμα είναι εξαήμερο. Το Σάββατο έχει Οδηγούς, μετά γαλλικά και το διάβασμα της Δευτέρας. Ελεύθερη μένει μόνο η Κυριακή.
«Τα παιδιά είναι κομμάτια»
«Δουλεύει περισσότερο από εμάς», λέει η μητέρα του Μ.Λ. «Κουράζεται πολύ, μέσα στη χρονιά λέει συχνά “δεν αντέχω άλλο”. Τα πρωινά ζορίζεται να ξυπνήσει». Το αξιοσημείωτο είναι ότι η περίπτωση του Φιλίππου δεν είναι ακραία. Δεν βρίσκεται καν στον μέσον όρο. Τουλάχιστον ανάμεσα στους συμμαθητές της τάξης του έχει από τα πιο «χαλαρά» καθημερινά προγράμματα. Οι περισσότεροι φίλοι του εκτός από τα «βασικά», τις δύο ξένες γλώσσες, κάνουν επιπλέον όχι ένα αλλά δύο μουσικά όργανα ή ασχολούνται με δύο αθλήματα, έχοντας πολλές ώρες προπόνηση την εβδομάδα, αγώνες τα Σαββατοκύριακα κ.ο.κ.
«Δεν είναι τυχαίο ότι στην τάξη τα παιδιά είναι κομμάτια», λέει στην «Κ» η Ν.Μ., δασκάλα σε ιδιωτικό σχολείο, που μιλά στην «Κ» υπό τον όρο της ανωνυμίας για προφανείς λόγους. Οπως λέει, το σχολείο χάνει σιγά σιγά τον ρόλο του. «Τα παιδάκια κοιμούνται πάρα πολύ αργά, με αποτέλεσμα στο σχολείο να μην μπορούν να παρακολουθήσουν και να έρχονται αδιάβαστα ουσιαστικά. Στο δημοτικό ειδικά είναι λες και τα παιδιά ζουν για τις δραστηριότητες. Δεν έχουν χρόνο να ξεκουραστούν. Μια μαθήτριά μου κάνει χορό κάθε βράδυ 8-9.30. Θα γυρίσει 10, θα διαβάσει και θα κοιμηθεί 11-12 το βράδυ. Και είναι στο δημοτικό! Γι’ αυτό τα τελευταία χρόνια είναι τόσο υπερκινητικά τα παιδιά. Το παρατηρούμε όλοι οι εκπαιδευτικοί». Όπως λέει, οι οικογένειες έχουν εγκλωβιστεί σε έναν ιδιότυπο ανταγωνισμό, ποια θα προσφέρει τις περισσότερες δραστηριότητες. «Ή απλώς θεωρούν ότι αφού τα κάνουν οι άλλοι, πρέπει να τα κάνουν κι αυτοί. Για πολλούς φυσικά, είναι και ένα είδος “παρκαρίσματος” του παιδιού εκτός σπιτιού».
Το φαινόμενο δεν παρατηρείται μόνο στα ιδιωτικά σχολεία. Όπως αναφέρει στην «Κ» καθηγήτρια σε κεντρικό δημόσιο σχολείο της Αθήνας, το γεγονός ότι το σχολείο τελειώνει 1.15 μ.μ. δίνει το περιθώριο στους γονείς να προσθέσουν ακόμα περισσότερες δραστηριότητες στα παιδιά. «Έχω παραδείγματα οικογενειών που αφού έχουν τόσες ώρες κενές, τους βάζουν για παράδειγμα και κινεζικά μαζί με τα γαλλικά και τα αγγλικά. Είναι και πρακτικό θέμα. Τα παιδιά πρέπει να απασχολούνται όσο οι γονείς τους εργάζονται». Όταν η μαμά δεν δουλεύει, το πρόγραμμα είναι συνήθως πιο ελαφρύ.
Οι νέες μόδες
Στο δημοτικό, τα περισσότερα παιδιά κάνουν στίβο, ποδόσφαιρο ή τένις. Νέα μόδα αποτελεί και το χιπ χοπ ή οι μοντέρνοι χοροί ή ακόμα και η ζούμπα – αντί για το κλασικό μπαλέτο. Υποχώρηση εμφανίζουν στις προτιμήσεις των παιδιών σήμερα το τάε κβο ντο και οι άλλες πολεμικές τέχνες. Αντίθετα έχουν αυξηθεί τα παιδάκια που εγγράφονται ήδη από το δημοτικό στο… γυμναστήριο. «Τάση» είναι και η ζωγραφική ως εξωσχολική δραστηριότητα, όπως και η ρομποτική.
Στο Γυμνάσιο οι απαιτήσεις του σχολείου αυξάνονται, οπότε το εξωσχολικό πρόγραμμα ελαφρώς χαλαρώνει. Πολλά παιδιά σταματούν για παράδειγμα το μπάσκετ, για να αφοσιωθούν στα διαβάσματά τους και να έχουν το περιθώριο να ξεκουραστούν. Οσοι συνεχίζουν τα αθλήματα, κάνουν συνήθως πρωταθλητισμό ή κάτι που μοιάζει αρκετά με πρωταθλητισμό. Η προπόνηση κολύμβησης είναι καθημερινή, το ίδιο και οι προπονήσεις μπάσκετ, ενώ τα σαββατοκύριακα είναι αφιερωμένα στους αγώνες. Γι’ αυτό παρατηρείται και το φαινόμενο πολλά παιδιά να απουσιάζουν από το σχολείο λόγω τραυματισμών. Κάποια στιγμή το σώμα λυγίζει.
Aπό το υστέρημα
Το καθημερινό αυτό «πηγαινέλα» σε μαθήματα και δραστηριότητες προκαλεί εξάντληση και στους γονείς, ενώ το οικονομικό κόστος είναι συχνά δυσβάσταχτο. «Τον μισό μήνα πεινάω» θα πει με αφοπλιστικό τρόπο η Ε.Κ., μητέρα της 11χρονης Δανάης, η οποία πηγαίνει σε δημόσιο σχολείο. Η Ε.Κ. είναι χωρισμένη. Εργάζεται πωλήτρια σε εμπορικό κέντρο, με μισθό 600 ευρώ. Κι όμως έχει εγγράψει το παιδί σε αγγλικά, γαλλικά και κιθάρα που πληρώνει από την τσέπη της. «Σε όλες τις τάξεις του δημοτικού έκανε αγγλικά και μετά ή στίβο ή τάε κβο ντο ή κολυμβητήριο. Πέρυσι προσθέσαμε τη μουσική και τα γαλλικά. Τα σπορ τα σταμάτησε λόγω των γαλλικών, δεν έβγαιναν οι ώρες». Όπως λέει, έχει κόψει κάθε προσωπικό έξοδο προκειμένου να αντεπεξέρχεται στα έξοδα των δραστηριοτήτων του παιδιού. «Το βλέπω ως επένδυση. Σαν κάτι που θα αποδώσει αργότερα στις σπουδές της. Επίσης, εφόσον δεν έχουμε άλλες εξόδους, τα σαββατοκύριακα εγώ δουλεύω συνήθως, είναι ένας τρόπος το παιδί να κοινωνικοποιείται, να βλέπει τις φίλες της». Η Ε.Κ. έχει και έναν γιο που πηγαίνει ακόμα στον παιδικό σταθμό. «Δεν θέλω να το σκέφτομαι ότι θα αρχίσει κι αυτός τα ίδια…».
Η μητέρα του Φιλίππου περιγράφει την κατάσταση σαν έναν χορό στον οποίο αν μπεις πρέπει να χορέψεις. «Όχι όλοι, αλλά αρκετοί γονείς αναγνωρίζουμε το πρόβλημα, το πόσο επιβαρύνονται σωματικά και ψυχολογικά τα παιδιά μας αλλά και εμείς οικονομικά. Κι όμως συνεχίζουμε να το κάνουμε, σαν τον καπνιστή που ενώ ξέρει ότι το τσιγάρο βλάπτει, συνεχίζει να καπνίζει αρειμανίως». Όταν καμιά φορά κοντοστέκεται από το καθημερινό τρέξιμο, θυμάται την εξήγηση που δίνει η ίδια. «Είναι το άγχος το παιδί μου να αποκτήσει όσο περισσότερα εφόδια γίνεται, έτσι ώστε να έχει μια καλή ζωή στη συνέχεια. Αν τον βγάλω από όλα αυτά, είναι σαν να τον βγάζω από το παιχνίδι. Εξάλλου τι θα έκανε εάν δεν έκανε όλες αυτές τις δραστηριότητες; Θα έβγαινε έξω να παίξει; Πού;».