Τί είναι η ψυχολογία της συνεξάρτησης και πως επηρεάζει εμάς και τις σχέσεις με τους γύρω μας

«Συνεξάρτηση», αυτός είναι ο όρος που περιγράφει σχεσιακά μοτίβα που χαρακτηρίζονται από συμπεριφορές όπως το υπέρμετρο αίσθημα ευθύνης για τους άλλους, η δυσκολία αναγνώρισης των δικών μας συναισθημάτων, η μεγάλη ανάγκη για αποδοχή και η υπερβολική αυτοθυσία.

Σύμφωνα με άρθρο του περιοδικού Time, η συνεξάρτηση δεν αποτελεί κάποια ψυχική ασθένεια ή διαταραχή προσωπικότητας καθώς δεν περιλαμβάνεται στο «Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών» (DSM), όπου και βασίζονται όλες οι επίσημες ψυχιατρικές διαγνώσεις. Εντούτοις, επηρεάζει σε βάθος την ψυχική ευημερία και τις σχέσεις των ανθρώπων.

Όπως εξομολογείται στο Time, η εξηντάχρονη Τρέβα Μπράντον Σαρφ, από την στιγμή που γεννήθηκε είχε αναλάβει τον ρόλο του φροντιστή της οικογένειας, αυτού δηλαδή που «διορθώνει» ή «σώζει» τους άλλους. Τα προβλήματα των γονιών της ήταν ανέκαθεν και δικά της χωρίς να υφίστανται διακριτά όρια.

Όταν χώρισαν, ήταν η ίδια που παρηγορούσε τον πατέρα της όταν αυτός έκλαιγε, καθησυχάζοντας τον πως όλα θα πάνε καλά. «Ήμουν μόλις στην πρώτη δεκαετία της ζωής μου» αναφέρει. «Δεν μπορούσα προφανώς να ξέρω αν όλα θα πάνε καλά», παραδέχεται η ίδια, ενώ χρειάστηκε να περάσουν πολλά χρόνια μέχρι να συνειδητοποιήσει πως η σχέση της με την οικογένεια της ήταν αμιγώς εξαρτητική.

Η Σάρφ είναι πλέον πεπεισμένη πως η συνεξάρτηση είναι και η βασική αιτία που δεν κατάφερε να παντρευτεί μέχρι και την ηλικία των 51. Για χρόνια έδειχνε να προτιμά άντρες, οι οποίοι ήταν διαζευγμένοι και πληγωμένοι από προηγούμενες σχέσεις αναλαμβάνοντας τον ρόλο του φροντιστή τους.

«Χρειάζονταν κάποιον να επουλώσει τα τραύματα τους» αναφέρει η ίδια. «Και τότε ήταν έβρισκαν εμένα, πάντα πρόθυμη να αναλάβω αυτό το ρόλο. Αυτή ήταν και κατά κανόνα η δυναμική στις σχέσεις μου. Δουλειά μας ωστόσο δεν είναι να διορθώνουμε τους άλλους, αυτό πρέπει να το αναλάβουν οι ίδιοι. Πάντοτε υπήρχε μέσα μου όμως αυτή η ενστικτώδης έλξη που μπορεί να μπλέξει κάποιον σε τέτοιες χαώδεις καταστάσεις».

Όπως και η Σάρφ, οι εξαρτητικοί χαρακτήρες αποδίδουν συχνά αυτές τις τάσεις στις εμπειρίες της πρώιμης παιδικής ηλικίας, επισημαίνει η Ίγκριντ Μπέικον, ψυχολόγος από το Λονδίνο, η οποία έζησε και μελέτησε το φαινόμενο της συνεξάρτησης.

«Θεωρούν πως οι κηδεμόνες τους δεν τους ενθάρρυναν να αναπτύξουν μια πιο πάγια και σταθερή εικόνα εαυτού ή δεν τους έκαναν να αισθανθούν επαρκή συναισθηματική επιβεβαίωση και άνευ όρων αγάπη», σημειώνει. Στο πλαίσιο της έρευνάς της, η Μπέικον συνειδητοποίησε πως η συνεξάρτηση μπορεί να οδηγήσει σε μια σειρά από προβλήματα καθώς πολλοί από τους ανθρώπους που πήρε συνέντευξη, πάλευαν με κατάθλιψη, εθισμό και άλλα προβλήματα ψυχικής υγείας, αναγνωρίζοντας την συεξάρτηση ως την κύρια πηγή των αυτών των προβλημάτων.

«Μια γυναίκα μου εκμυστηρεύτηκε, “Νομίζω ότι η συνεξάρτηση είναι η μητέρα όλων των εξαρτήσεων”», αναφέρει η Ίγκριντ Μπέικον.

Τα νέα ωστόσο για την αντιμετώπιση της συνεξάστησης είναι αισιόδοξα. Για παράδειγμα, η ψυχοθεραπεία, η συμμετοχή σε ομάδες υποστήριξης και η ανάγνωση βιβλίων σχετικά με την αυτογνωσία μπορούν να βοηθήσουν αρκετούς. Αλλά το πρώτο βήμα, φυσικά, είναι απλώς να αναγνωρίσουμε τα σημάδια που την υποδηλώνουν. Μεταξύ αυτών είναι:

Δεν έχετε σαφή εικόνα και αίσθηση του εαυτού σας

Οι άνθρωποι που είναι συνεξαρτώμενοι συχνά συμπεριφέρονται σαν χαμαιλέοντες. «Πάντα μετατρέπονται σε αυτό που οι άλλοι θέλουν να είναι ή να γίνουν», λέει ο Μπέικον. «Δεν έχουν σαφή αίσθηση του ποιοι είναι. Πολλοί πασχίζουν να βρουν τη θέση τους στον κόσμο, επειδή δυσκολεύονται να διαφοροποιηθούν από την οικογένειά τους. Τους είναι δύσκολο να προσδιορίσουν πού αρχίζουν και πού τελειώνουν οι ίδιοι και πού αρχίζουν και πού τελειώνουν τα μέλη της οικογένειάς τους».

Ένας από τους συμμετέχοντες στην έρευνα της Μπέικον περιγράφει «πως πάσχιζε να προσαρμοστεί στις απαιτήσεις των άλλων παρά να είναι πραγματικά ο εαυτός του». Άλλοι οι οποίοι είχαν υιοθετήσει υποτακτικούς ρόλους στην σχέση τους, έχασαν κάθε ίχνος αυταξίας και προσωπικών αναγκών.

Αυτή η «ανεπαρκής αίσθηση ταυτότητας», όπως την αποκαλεί ο Μπέικον, είναι που προσπαθούν πρωτίστως να διορθώσουν όσοι αναρρώνουν από την συνεξάρτηση. «Αναζητούν τρόπους να ξαναχτίσουν τη ζωή τους και περνούν από μια διαδικασία ανασυγκρότησης του εαυτού τους», λέει. «Προσπαθούν να ανακαλύψουν αυτόνομα ποια είναι τα χόμπι τους, τι θέλουν να κάνουν στη ζωή τους, ή ακόμα και πιο απλά πράματα όπως τι θα επέλεγαν για δείπνο αν δεν λάμβαναν υπόψη τις προτιμήσεις κάποιου άλλου».

Έχετε μια ακόρεστη ανάγκη για επιβεβαίωση

Επειδή οι άνθρωποι που παλεύουν με την αλληλεξάρτηση δεν έχουν μια σαφή αίσθηση ταυτότητας, εστιάζουν στον περίγυρό τους, πράγμα που συνεπάγεται ότι αναζητούν σε άλλους διαρκή επιβεβαίωση. Αυτός είναι κατά βάση και ο λόγος για τον οποίο πολλοί έλκονται από ανθρώπους τους οποίους πρέπει «να σώσουν».

Συχνά μάλιστα, αυτό εκδηλώνεται ως τάση να καταλήγουν σε σχέσεις με άτομα που είναι εθισμένα στα ναρκωτικά ή το αλκοόλ, λέει ο Μπέικον. «Το να τους βοηθάνε γίνεται σκοπός της ζωής τους, δίνοντας τους παράλληλα μια σταθερή εικόνα του εαυτού τους».

Έχετε πρόβλημα στο να λέτε «όχι»

Οι συνεξαρτώμενοι άνθρωποι τείνουν να ικανοποιούν συνεχώς τους άλλους και δυσκολεύονται έτσι να πουν όχι, λέει η Τζέσικα Μπομ, ψυχοθεραπεύτρια με έδρα τη Φλόριντα και συγγραφέας του βιβλίου «Anxiously Attached». Ορισμένες έρευνες δείχνουν ότι οι γυναίκες που δυσκολεύονται να δώσουν προτεραιότητα στις δικές τους ανάγκες – έχουν περισσότερες πιθανότητες να είναι συνεξαρτώμενες από τους άνδρες. «Εγκαταλείπουν κομμάτια του εαυτού τους και χάνουν τη φωνή τους», υποστηρίζει η ίδια.

«Ως αποτέλεσμα, θυσιάζουν επανειλημμένα τις δικές τους ανάγκες στον βωμό των οικογενειακών τους υποχρεώσεων: εγκαταλείπουν τα χόμπι τους για να είναι πιο διαθέσιμες στον σύντροφο τους, βλέπουν την ταινία που θέλει να δει ο άλλος ή λειτουργούν με το χρονοδιάγραμμα κάποιου άλλου. Όλα πηγάζουν από την επιθυμία να συνδεθούν», λέει η Μπομ. «Έτσι μαθαίνουμε να συνδεόμαστε όταν είμαστε ακόμη παιδιά, με αποτέλεσμα να υιοθετούμε τις ίδιες προσαρμοστικές στρατηγικές και στην ενήλικη ζωή».

Αναλαμβάνετε ρόλο φροντιστή

Η Σάρα Ο’ Νηλ, μια 40χρονη που ζει στο Νάσβιλ, περιγράφει τον εαυτό της ως συνεξαρτώμενο από την στιγμή της γέννησης της. Πέρασε δεκαετίες από τη ζωή της προσπαθώντας να σώσει τους αγαπημένους της ή να τους αλλάξει προς το καλύτερο, μέχρι που ένας από τους φίλους της πέθανε το 2016.

«Εκείνη ήταν η πρώτη φορά που συνειδητοποίησα πως κύριος σκοπός μου ήταν αν τον προστατεύω. Όταν πέθανε, είπα: Δεν τα κατάφερα».

Όπως η Ο’ Νηλ, πολλοί συνεξαρτημένοι έχουν μια υπερβολική αίσθηση ευθύνης για τους αγαπημένους τους, μπαίνοντας συχνά σε ρόλο φροντιστή. Αυτή η συνθήκη υφίσταται κυρίως σε νοικοκυριά στα οποία υπάρχει γονέας έχει εθισμό ή κατάθλιψη, λέει η Άβιγκειλ Λεβ, κλινική ψυχολόγος, στο Σαν Φρανσίσκο. Το συν-εξαρτημένο άτομο θα ορίσει ως μοναδική του αποστολή τη διασφάλιση ότι το άλλο άτομο δεν θα υποφέρει. Το εθισμένο άτομο είναι ένα κομμάτι τους», και η ιδέα πως πρέπει να επιβιώσουν μόνοι τους είναι αφόρητη, υποστηρίζει η ίδια

Είστε υπερβολικά εμπλεκόμενος/η

Οι άνθρωποι που είναι συνεξαρτώμενοι έχουν συχνά μια υποσυνείδητη επιθυμία να επηρεάζουν ή ακόμη και να ελέγχουν τα μέλη της οικογένειάς τους, γεγονός που μπορεί να εκδηλωθεί ως υπερβολική ανάμειξη. Για παράδειγμα, αν ένας γονιός βλέπει κάτι επώδυνο να συμβαίνει στη ζωή του παιδιού του, θα προσπαθήσει να αποκτήσει τον έλεγχο παρεμβαίνοντας σε υπερβολικό βαθμό» λέει η Τάρα Λάλλυ, επιβλέπουσα ψυχολόγος στο Hackensack Meridian Health, στο Νιου Τζέρσεϊ.

«Αυτό συμβαίνει επειδή ο πόνος του παιδιού είναι και πόνος του γονέα». Μπορεί επίσης να υπάρχουν και τάσεις επιβολής. Για παράδειγμα, μια μητέρα που δεν επιτρέπει στο 12χρονο παιδί της να επιλέγει τα δικά του ρούχα».

Δυσκολεύεστε να λάβετε αποφάσεις

Η διαδικασία λήψης αποφάσεων μπορεί να είναι εξαιρετικά περίπλοκη για τα άτομα που είναι συνεξαρτώμενα. Οι εξαρτητικοί χαρακτήρες βασίζονται κατά κανόνα σε άλλους για να πάρουν αποφάσεις στη θέση αυτών, καθώς δεν εμπιστεύονται τη δική τους κρίση. «Αν θέλετε να βρείτε μια νέα δουλειά ή να κάνετε μια μεγάλη αλλαγή στη ζωή σας, θα χρειαστείτε την επιβεβαίωση από τα αγαπημένα σας πρόσωπα και όχι μόνο», λέει ο Λεβ.

Είστε πολύ οξύθυμος/η

Οι άνθρωποι που είναι συνεξαρτώμενοι συχνά δυσκολεύονται να ελέγξουν το συναίσθημα τους με αποτέλεσμα να έχουν πολλές διαπροσωπικές συγκρούσεις. Ειδικότερα, «οι πιο νέοι δυσκολεύονται στην αναγνώριση των συναισθημάτων τους που έχει ως συνέπεια να μην αναπτύσσουν την απαραίτητη αυτογνωσία ώστε να αναγνωρίσουν τις δικές τους σκέψεις και απόψεις», λέει η Κέιτι Γκίλις, ψυχοθεραπεύτρια με έδρα τη Νέα Ορλεάνη. «Αντ’ αυτού, αναλώνονται στη διαχείριση των συναισθημάτων των μελών της οικογένειάς τους. Ως αποτέλεσμα, οι συνεξαρτώμενοι συχνά αγχώνονται τόσο πολύ που όλα εκρήγνυνται, οδηγώντας σε καταστάσεις απόγνωσης, σε καταθλιπτικά συναισθήματα, ακόμη και στιγμές θυμού ή οργής», λέει η ίδια.

Έτεχε υπερβολικό άγχος για το μέλλον

Όταν η οικογένεια κάποιου είναι συνεξαρτώμενη, αυτός ζει με το άγχος για το τι θα συμβεί στο μέλλον. Η Μπομ περιγράφει αυτή τη συνθήκη ως «μια αίσθηση επικείμενης καταστροφής μέσα στο σώμα τους». Μερικές φορές, όσοι ζουν με την συνεξάρτηση αισθάνονται αμήχανα ή σαν να είναι κάτι που πρέπει να κρύψουν.

Η Μπομ και άλλοι ειδικοί τονίζουν ότι δεν υπάρχει κανένας λόγος να ντρέπεται κανείς. Όπως επισημαίνει η Σαρφ «η συνεξάρτηση είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με πολλές υπέροχες ιδιότητες. «Είναι μια αρετή» λέει. Ωστόσο «η μητέρα μου είχε ένα ρητό που έλεγε ότι όταν γίνεται κατάχρηση μιας αρετής, αυτό έχει αρνητική επίδραση στον ψυχισμό μας. Μπορεί να είσαι γενναιόδωρος, ευγενικός, συμπονετικός, να έχεις ενσυναίσθηση. Όλα αυτά είναι όμορφα χαρακτηριστικά που συμβαδίζουν με το να είσαι συνεξαρτώμενος. Αλλά όταν χρησιμοποιούνται υπερβολικά μπορούν να λειτουργήσουν εναντίον σου», καταλήγει.

 

Πηγή:typosthes.gr