*Του Σωτήρης Μιχ. Τσιλίκα
Σε αυτόν τον Ιερό ναό, πριν από 111 χρόνια , γιορτάστηκε η απελευθέρωση του Κολινδρού, στις 17 Οκτωβρίου 1912.
Εξετάζοντας τα ιστορικά γεγονότα, οπωσδήποτε χρειάζεται να μελετούμε την προϊστορία τους. Αυτό θα επιχειρήσουμε και τώρα.
Πέραν των στρατιωτικών επιχειρήσεων, είναι απαραίτητο να εισχωρούμε όσο περισσότερο γίνεται στο παρασκήνιο. Τι διεργασίες, δίκην προπαγάνδας και διαπλοκής, μπορεί να γίνονται, με τα αποτελέσματά τους να εκδηλώνονται επί του πεδίου.
Όμως είναι απαραίτητο να εξετάζουμε και το τρέχον ψυχοκοινωνικό κλίμα και την κοινή γνώμη της κάθε εποχής, με τις επιπτώσεις τους πάνω στους ανθρώπους και τις ακολουθούμενες συνέπειες.
Μελετώντας τις συνθήκες εκείνης της εποχής (1821 -1912), βλέπουμε ότι η άλλοτε κραταιά Οθωμανική αυτοκρατορία κλυδωνιζόταν από τοπικές ανταρσίες, εξεγέρσεις και επαναστατικά κινήματα.
Και αυτό πρωτόλεια, λόγω της φοβερής καταπίεσης από τον κατακτητή.
Οι Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής, ως αναμένονταν, δρούσαν στυγνά για τα συμφέροντά τους.
Να τονίσουμε ακόμη το πολύ σημαντικό: Όλοι οι Τσάροι της Ρωσίας, από την εποχή του Μεγάλου Πέτρου, άφηναν να πλανάται το ότι: Μόνον αυτοί θα μπορούσαν να απελευθερώσουν τους υπόδουλους πληθυσμούς από τον Οθωμανικό ζυγό, ώστε να στηρίζονται έτσι οι λαοί σε αυτήν την ελπίδα.
Όμως οι Τσάροι ενδιαφερόταν κατά βάσιν για τα δικά τους συμφέροντα, που ήταν μεταξύ άλλων και η δίοδος για έξοδό τους στην Μεσόγειο.
Οι άλλες Μεγάλες δυνάμεις, για να ανακόψουν τον Ρωσικό επεκτατισμό και την κάθοδο των Ρώσσων στην Μεσόγειο, με μια άκρως φιλοτουρκική πολιτική συγκρούστηκαν ( Αγγλία και Γαλλία) με την Ρωσία και ηττήθηκαν οι Ρωσικές δυνάμεις (Κριμαϊκός Πόλεμος 1853 – 1856).
Ακολούθησε η συνθήκη των Παρισίων (1856) με εξευτελιστικούς όρους και γενικά μεγάλες βλάβες για τα Ρωσικά συμφέροντα.
Ακόμα να υπογραμμίσουμε και να τονίσουμε το πολύ σημαντικό ότι: Αγγλία, Γαλλία και Αυστρία έγιναν οι εγγυήτριες δυνάμεις για την ακεραιότητα της Τουρκίας. Κάθε εχθρική ενέργεια εναντίον της Τουρκίας θα εθεωρείτο ως casus belli εναντίον τους.
Σε αυτό το πλαίσιο η Ρωσία, σαν διέξοδο, βρήκε το ιδεολόγημα του Πανσλαβισμού, για να εκβιάζει την πολιτική των συμφερόντων των Μεγάλων Δυνάμεων.
Αυτή την εποχή, η ελεύθερη Ελλάδα, πέραν από το ‘’εθνικό σπορ’’ που είναι η φαγωμάρα μας, αύξανε την δύναμή της και αυξανόταν ο οραματισμός για αναβίωση του Βυζαντινού μεγαλείου, για τον μαρμαρωμένο βασιλιά και το όραμα της μεγάλης Ελλάδας.
Αυτό, αν και ήταν μια ουτοπία, εντούτοις αποτελούσε ανεπιθύμητη απίθανη έστω πιθανότητα, να γκρεμιστεί η εύθραυστη ισορροπία στα Βαλκάνια.
Χαρακτηριστικό είναι το ότι η ενοποιημένη Γερμανία,
λόγω της ρευστότητας στα εσωτερικά της, δεν επιθυμούσε αλλαγές στην Ανατολή. Το λεγόμενο ‘’Ανατολικό ζήτημα’’ πάντως έτσι κι αλλιώς έπρεπε να βρει λύση.
Σημειώνεται ότι οι ανεκδιήγητες απάνθρωπες δράσεις με τις λογής φρικαλεότητες των Τούρκων στους πληθυσμούς που επαναστατούσαν ενάντια στον κατακτητή, άγγιξαν το κοινό αίσθημα στους πληθυσμούς της Ευρώπης και προκάλεσαν την κινητοποίηση και την κατακραυγή της Ευρωπαϊκής κοινής γνώμης.
Η Ρωσία το εκμεταλλεύτηκε αυτό. Πάντως, ενώ ως πριν τον Πόλεμο της Κριμαίας παρουσιαζόταν ως αλληλέγγυος των υπόδουλων λαών, τώρα, με το ιδεολόγημα του Πανσλαβισμού, ο Τσάρος Αλέξανδρος ο Β ενεργούσε μόνον για τους λαούς σλαβικής καταγωγής. Έτσι άρχισε να υπάρχει και να μεγαλώνει η καχυποψία στον Ελληνικό πληθυσμό απέναντι στο σλαβικό στοιχείο.
Ακόμη το 1870 η Βουλγαρική Εκκλησία, ή Εξαρχία, αποσπάστηκε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης, με συνέπεια να στηρίζονται αναλόγως οι ελληνικοί από το Πατριαρχείο και οι Βουλγαρικοί πληθυσμοί από την Εξαρχία.
Έτσι προοδευτικά άρχισε να διακρίνεται ένας καινούργιος εχθρός, οι Σλάβοι, που θεωρήθηκε ότι θα προσπαθούσαν να εξομοιώσουν το Ελληνικό με το Σλαβικό στοιχείο.
Ενώ οι επαναστάσεις στα Βαλκάνια φούντωναν, η επανάσταση στην Βουλγαρία κατεστάλη και έγιναν ανείπωτα άγριες θηριωδίες από τους Τούρκους.
Ο Τσάρος Αλέξανδρο Β κήρυξε τον πόλεμο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία (1877 – 1878).
Ο Σουλτάνος Αμπντούλ Χαμίτ ο Β ΑΝΑΓΚΆΣΤΗΚΕ ΝΑ ΣΥΝΘΗΚΟΛΟΓΉΣΕΙ. Η Συμφωνία έγινε στο χωριό Άγιος Στέφανος, με τον ρωσικό στρατό να βρίσκεται μόλις 60 κ.μ από την Κωνσταντινούπολη.
Με την Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου (1878) η Σερβία, η Ρουμανία και το Μαυροβούνιο αποκτούσαν την ανεξαρτησία τους.
Η Ρωσία κέρδιζε πολλά,
ενώ η Βουλγαρία θα έβγαινε στο Αιγαίο, καταλαμβάνοντας όλη σχεδόν την Μακεδονία, πλην Θεσσαλονίκης, Χαλκιδικής και των επαρχιών Κοζάνης και Σερβίων.
Η Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου θα ήταν καταστροφική για την Μακεδονία. Έτσι ξανάρχισαν τα επαναστατικά κινήματα, όπως η επανάσταση του Ολύμπου.
Στις 22 Φεβρουαρίου 1878 έγινε η Ανταρσία, η Εξέγερση στον Κολυνδρό . Οπλαρχηγός ο Βαγγέλης Χοστέβας, εμψυχωτής ο επίσκοπος Κίτρους με έδρα τον Κολυνδρό Νικόλαος Λούσης.
14 -15 Μαρτίου γράφτηκε με εκατομβη αίματος στο Μοναστήρι των Αγίων Πάντων, ο επίλογος της ηρωικής Ανταρσίας.
Παραθέτω τμήμα από ένα πόνημά μου.
‘’ … Βλέπαν οι Άγιοι Πάντες αψηλά, εκεί στο Μοναστήρι
Έντρομοι απ΄ τη σφαγή, ανήμποροι, το θάμα να συμβεί
Πίναν θνητοί και άγιοι απ΄ το πικρό ποτήρι
κι εύχονταν το χειρότερο να μην ξανασυμβεί
Κι είπαν, απ΄ τα απόκρημνα ψηλά τα μονοπάτια
τα γυναικόπαιδα να σώσουν, να μείνει η γενιά
Κι αν στη ζωή ριζώνονταν, θα φτιάχναν και παλάτια
Σαν η ζωή δώσει ζωή, του θανάτου φεύγει η παγωνιά
Κι όσες της μοίρας το γραφτό ήταν ν΄ ατιμαστούνε
με βιασμούς, ξεφτιλισμούς, η τιμή να προσβληθεί
έκαναν την υπέρβαση, αμόλυντες τη λευτεριά να βρούνε
Τι να την κάνεις την ζωή, σαν η ψυχή χαμένη θα κληθεί
Σπάει το νήμα της ζωής του κάθε εκλεκτού
όταν χορεύοντας πηδά μες στου γκρεμού την πίστα
Επάνω στα Πιέρια, στον βράχο Γαλακτού
έγινε νέο Ζάλογγο και νέα Αραπίτσα. ‘’
……………………..
Πέραν του ότι οι εξεγέρσεις απέτυχαν και οι επαναστάσεις καταπνίγηκαν στο αίμα, καταγράφηκε η αντίθεση του Ελληνικού πληθυσμού στην προσάρτηση της Μακεδονίας στην Βουλγαρία με την Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου. Επισημαίνεται ακόμη η αντίθεση των χωρών, που για τα δικά τους συμφέροντα αντιδρούσαν απέναντι σε αυτήν την Συνθήκη.
Τον Ιούνιο του 1878 με πρωτοβουλία του Καγκελαρίου Οτο Φον Μπίσμαρκ έγινε η Διάσκεψη του Βερολίνου. Την υπέγραψαν Αγγλία, Γερμανία, Αυστρία, Ρωσία, Γαλλία, Ιταλία και Τουρκία.
Κατ΄ αυτήν:
Ακυρώθηκε η Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου.
Ιδρυόταν μια μικρή Βουλγαρική Ηγεμονία
Ολόκληρη η Μακεδονία παρέμεινε ΄και πάλι στους Τούρκους
Προστέθηκε στο ελεύθερο Ελληνικό κράτος η Θεσσαλία και μέρος της Νότιας Ηπείρου.
Και ένα σχόλιο: Λίγες μέρες πριν την Συνθήκη του Βερολίνου, η Αγγλία συνήψε μυστική συμφωνία με τους Τούρκους. Αναλάμβανε να υποστηρίξει τις Τουρκικές απόψεις, με αντάλλαγμα την Κύπρο. Και πέτυχε το αντάλλαγμα.
Μετά μισή χιλιετία σκλαβιάς έγινε επιτέλους η απελευθέρωση του Κολινδρού από τον Ελληνικό στρατό.
Στις 17 Οκτωβρίου του 1912.
Προηγήθηκαν πολλές επαναστάσεις, που όλες καταπνίγηκαν στο αίμα.
Έγινε και αναφορά στην Ανταρσία με τον Νικόλαο Λούση το 1878
Χύθηκε πολύ αίμα. Χάθηκαν πολλές ζωές. Περνώντας τα χρόνια, που απάλυνε κάπως τις ανοιχτές ακόμα πληγές, ο Ελληνισμός αναθάρρυσε, όταν άρχισε ο θρυλικός Μακεδονικός αγώνας (1904 – 1908) και αναπτερώθηκε η ελπίδα για την λεφτεριά.
Στις 5 Οκτωβρίου 1912 ο Ελληνικός στρατός
Πέρασε από το Σαραντάπορο, απελευθέρωσε τα Σέρβια και την Κοζάνη με κατεύθυνση και στόχο την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης.
Στον Κολινδρό, την εποχή εκείνη, Πρόεδρος της Δημογεροντίας ήταν ο Βασίλειος Μανώλας. Αυτός φαίνεται ότι ήταν μια πολύ ισχυρή προσωπικότητα.
Μέλη της Δημογεροντίας ήταν ο Θωμάς Κομψελίδης, ο Νικόλαος Σιούμης, ο Σωτήρης Θεολογίδης, ο Αθανάσιος Γαλατσόπουλος και ο Μανώλης Αντωνιάδης.
‘Ολοι αυτοί οι σημαντικοί άρχοντες του τόπου είχαν αγαστή συνεργασία μεταξύ τους.
Στις αρχές του Οκτωβρίου του 1912 ο Τούρκος Μουδίρης φαινόταν ανήσυχος, από τα συμβαίνοντα στις πολεμικές αναμετρήσεις.
Στις 10 Οκτωβρίου πήγε στην Βέροια, στην κεντρική Διοίκηση της περιοχής.
Επιστρέφοντας έδωσε εντολή στον Πρόεδρο της Δημογεροντίας για απαγόρευση της κυκλοφορίας μια ώρα πριν την δύση του ηλίου. Αυτός ενημέρωσε την Δημογεροντία και προέτρεψε τους κατοίκους για διακριτική παρακολούθηση των κινήσεων των Τούρκων.
Ως αργά την νύχτα φορτώνονταν στα μουλάρια υλικά από την χωροφυλακή και τα σπίτια και τελικά όλοι οι Τούρκοι εγκατέλειψαν τον Κολινδρό.
Τα ξημερώματα, με εντολή της Δημογεροντίας, άρχισαν επιτέλους να ηχούν οι χαρμόσυνες κωδωνοκρουσίες της απελευθέρωσης, από όλες τις εκκλησίες του Κολινδρού.
Ο κόσμος μαζεύτηκε στην πλατεία, προφανώς με απερίγραπτο, άκρατο ενθουσιασμό και αναπνέοντας πια ελεύθερα και ουσιαστικά για πρώτη φορά.
Εν αναμονή του Ελληνικού στρατού, ορίστηκε άμεσα 12μελής Επιτροπή για συγκέντρωση τροφίμων και άλλων εφοδίων. Όπως αναφέρει ο Βασίλης Τραούδας σε ομιλία του, που στηρίχτηκα, όπως και στου Θωμά Σολοποτιά, ‘’οι νοικοκυρές ετοίμασαν κοντά στα 1.000 ψωμιά, γλυκά, κουλούρια, πίτες ως και κόκκινα αυγά’’.
Το πρωί της Τετάρτης 17 Οκτωβρίου 1912 φθάνουν από την Καστανιά στην πλατεία Μαλούτα τα πρώτα τμήματα του Ελληνικού στρατού.
Η υποδοχή των στρατιωτών γίνεται με ενθουσιασμό και με τις γαλανόλευκες να κυματίζουν πια ελεύθερα.
Οι διμοιρίες υπό τους Αλέξανδρο Ζάννα και Νικόλαο Πετρωτό, οδηγήθηκαν στην κεντρική πλατεία όπου ήταν έτοιμα τα πλούσια τραπέζια υποδοχής των φιλόξενων Κολινδρινών.
Το μεσημέρι κατεύθασε το κύριο σώμα του στρατού με τους λοχαγούς Κων. Μαζαράκη με τους Εύζωνες και Γεώργιο Κολοκοτρώνη με τους Κρητικούς.
Οι κωδωνοκρουσίες, οι ζητωκραυγές , τα ‘’Ζήτω η Ελλάς’’, ‘’Ζήτω ο στρατός’’, ‘’Χριστός Ανέστη’’, ο ενθουσιασμός, η συγκίνηση, όλα αυτά θα πρέπει να ήταν απερίγραπτα.
Οι προσφορές από τον φιλόξενο Κολινδρό, εντυπωσίασαν αξιωματικούς και στρατιώτες.
Οι Κολινδρινοί μετέφεραν τα εφόδια στην Βέροια και αλλού και συνόδεψαν τμήματα του στρατού προς Γιδά και Γιαννιτσά.
Εκεί στις 19 και 20 Οκτωβρίου 1912 έγινε η μεγάλη, η πολύνεκρη μάχη, που έκρινε την τύχη της Θεσσαλονίκης.
Είναι αξιοσημείωτο το ότι στην χώρα μας γιορτάζουμε μάλλον περισσότερο τις δύσκολες καταστάσεις.
Αυτές που συνοδεύονται με ηρωισμό, με θυσίες και καταστροφή, αλλά ταυτόχρονα και με την προσδοκία, με δύναμη την ελπίδα για το καλλίτερο.
λχ το ΟΧΙ του ’40.
Αισθητά λιγότερο θυμόμαστε και γιορτάζουμε τα χαρμόσυνα γεγονότα. Αλήθεια, πόσοι από εμάς θυμόμαστε το πότε γιορτάζουμε την απελευθέρωσή μας από τον θηριώδη Γερμανικό ζυγό;
Ακόμα να σημειωθεί ότι οι Έλληνες, στις θρησκευτικές γιορτές δίνουν έμφαση στο μαρτυρικό, το ηρωικό και το μεταθανάτιο, με συνοδό πάντα την ελπίδα για το καλλίτερο.
Η Κοίμηση της Θεοτόκου τον 15 Αύγουστο, αποτελεί σαφώς λαμπρότερη γιορτή, απ΄ ότι η γέννησή της.
Βέβαια η γέννηση του Χριστού γιορτάζεται με εσωστρέφεια, κατάνυξη, θαλπωρή και γλυκύτητα και η ατμόσφαιρα είναι μαγική, όπως ταιριάζει με το γεγονός.
Αντίθετα και μόνον για τους Έλληνες, το τέλος της διαδρομής, δηλαδή το μαρτύριο της Μεγάλης εβδομάδας, η μαρτυρική σταύρωση, ο θάνατος του Χριστού, η ελπιδοφόρος Ανάσταση και το κάψιμο του Ιούδα, μετά την κατανυκτική περίοδο της Μεγάλης Εβδομάδας, γιορτάζονται με εξωστρέφεια και λαμπρούς και δυνατούς πανηγυρισμούς.
Όλα αυτά φαίνονται τελικά ως προβολή, ταύτιση και επακόλουθη κάθαρση, σαν αρχαία τραγωδία.
Οι Έλληνες, με την εκπληκτική πολιτισμική ανάπτυξη προ χιλιάδων ετών (προκλασσική και κλασσική αρχαιότητα),
την συνέχιση με την Αλεξανδρινή λαμπρή περίοδο, με την συστηματοποίηση και την απογείωση των ελληνικών γραμμάτων και τεχνών οικουμενικά,
έφθασαν να βρίσκονται διωκόμενοι.
Σημειολογικά, από την εποχή της μάχης της Πύδνας (148 π.Χ.) και μετά, κατά την Ρωμαϊκή κατοχή στον Ελλαδικό χώρο και τελικά σε όλα τα βασίλεια της Αλεξανδρινής επικράτειας.
Οι πιέσεις που δέχτηκε για αιώνες στην ψυχή του ο Έλληνας φαίνεται και από το ότι λαϊκός ήρωας από την εποχή της Τουρκοκρατίας είναι ο παραμορφωμένος, εξαθλιωμένος και καταφερτζής Καραγκιόζης στον αγώνα του για την επιβίωση.
Αυτό δείχνει και την κατάντια του άλλοτε αγέρωχου Έλληνα.
Η ανάγκη του Έλληνα να τονίζει και να γιορτάζει σημαντικά δραματικά ηρωικά γεγονότα, δείχνει την ανάγκη του λαού να εξάρει τις ηρωικές προσπάθειες και τους υπεράνθρωπους αγώνες σε καταστροφικά γεγονότα, με θαυμασμό και ταύτιση με τους ήρωες και με την ελπίδα για αύξηση της αυτοεκτίμησής του.
Αυτά που στερήθηκε αιώνες τώρα και ακόμη για την υπαρξιακή ανάγκη να ταυτισθεί όντως με αυτούς τους ήρωες και να αναπνεύσει ελεύθερα. Και βέβαια την πίστη για την αναγέννηση του λαμπρού πολιτισμού και για την ελευθερία, που είναι συνώνυμο του Έλληνα. Άλλωστε και ο Εθνικός μας Ύμνος σε όλα αυτά παραπέμπει.
Γυρίζοντας στο σήμερα, είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε βαθιά τις ρίζες μας.
Και οτιδήποτε ανήκει στα παλιά, είναι απαραίτητο να το βλέπουμε όχι με τα σημερινά δεδομένα, αλλά με τα δεδομένα της εποχής του.
Πχ ένα μεγάλο σπίτι για να χτιστεί πριν 100 χρόνια, χρειαζόταν πολλούς εργάτες, μαστόρους, υλικά (ξυλεία, πέτρες, άχυρο, χώμα, νερό) που μετέφεραν τα μουλάρια και το χτίσιμο γινόταν χωρίς μηχανήματα, αλλά με τα χέρια. Έτσι μπορούμε να θαυμάσουμε αυτά τα κτίρια που μένουν όρθια μέχρι σήμερα και ζητούν την συνδρομή μας για να συνεχίζουν να υπάρχουν ως πολιτισμικοί και λαογραφικοί θησαυροί.
Ας μην ξεχνούμε ακόμα ότι οι Έλληνες ενωμένοι μεγαλουργούν, ενώ αντίθετα η διχόνοια και οι αδελφοκτόνες συγκρούσεις, χαρακτηριστικό των Ελλήνων από αρχαιοτάτων χρόνων, φέρνουν τις καταστροφές. Λχ
– 30 ετής πόλεμος Αθήνας – Σπάρτης,
– Υποδούλωση όλων των αντιμαχόμενων Ελληνικών Βασιλείων από τους Ρωμαίους.
– Ο πρόσφατος Εμφύλιος αλληλοσπαραγμός.
Σήμερα, με ευκαιρία την επέτειο της απελευθέρωσης του Κολινδρού, είναι απαραίτητο να τονώσουμε το πραγματικά πατριωτικό αίσθημα.
Με την έμπρακτη αγάπη για τον τόπο, τους ανθρώπους του και την άυλη και εμπράγματη πολιτιστική κληρονομιά.
Και να προσφέρουμε κατά πώς μπορεί ο καθένας. Μπορεί να έχουμε διαφορετικά οπτικά πρίσματα θεώρησης. Όμως, μπαίνοντας στην θέση και του άλλου, βλέπουμε καλλίτερα και με την συνεργασία κανείς δεν είναι χαμένος.
Μια ευχή: Ας κάνουμε αυτήν την υπέρβαση: για τα παιδιά μας, για τον τόπο μας, για την πατρίδα μας.
Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας
(Ο πανηγυρικός λόγος της ημέρας για την επέτειο Απελευθέρωσης του Κολινδρού από τον τουρκικό ζυγό.)
*O κ. Σωτήρης Μιχ. Τσιλίκας είναι Ψυχίατρος – Ψυχοθεραπευτής – συγγραφέας, Τέως Διευθυντής του Ψυχιατρικού Τμήματος – Ψυχιατρικής Κλινικής Ιπποκρατείου Γ.Ν. Θεσσαλονίκης, Διευθυντής του Ψυχιατρικού Τομέα του Ιπποκρατείου και Πρόεδρος της Τομεακής Επιτροπής Ψυχικής Υγείας των Νομών Θεσσαλονίκης και Χαλκιδικής