«…το άλλο έγκλημα είναι η λησμονιά, γιατί ο φασισμός χτυπάει την ώρα που τον έχουν ξεχάσει…»
Με αυτά τα λόγια του αξέχαστου αγωνιστή χαράκτη Γιώργου Φαρσακίδη, που «έφυγε» πριν λίγο καιρό πλήρης αγώνων και ανεκτίμητης καλλιτεχνικής προσφοράς, διάλεξα να προλογίσω το σημείωμα αυτό για την ίδρυση του ΕΑΜ στις 27 Σεπτέμβρη, 1941. Σχεδόν οκτώ δεκαετίες μετά τι σημασία έχει να θυμάται κανείς τέτοιες επετείους μέσα στην αποχαύνωση του Big Brother, τι σημασία έχει να θυμάσαι ότι είναι όχι μόνο δικαίωμα η αντίσταση, η ρήξη, η ανατροπή, το όραμα για έναν κόσμο καλύτερο από αυτόν που ζεις, αλλά ότι είναι εφικτό με τον ασίγαστο αγώνα των πολλών, την ανυποχώρητη πάλη και την πορεία χωρίς γυρισμό προς το στόχο, το έπαθλο του αγώνα που είναι ακριβώς αυτός ο καλύτερος κόσμος που οραματίστηκες. Και αυτός ο ξεσηκωμός από αναφαίρετο δικαίωμα έχει γίνει πλέον καθήκον του κάθε εργαζόμενου ανθρώπου, κάθε εργάτη και εργάτριας, κάθε αγρότη και αγρότισσας, κάθε νέου και νέας.
Η μνήμη είναι το θεμέλιο πάνω στο οποίο χτίζονται τα οράματα του μέλλοντος. Η ίδρυση και η δράση του ΕΑΜ μας δείχνει φωτεινό τον δρόμο για την πραγμάτωση του οράματος μιας κοινωνίας απαλλαγμένης από την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, το μεγάλο αίτημα της εποχής μας, μιας κοινωνίας ειρηνικής, δημιουργικής, με ανθρώπους που απολαμβάνουν τους καρπούς των κόπων τους. Με ανθρώπους που διαθέτουν τους κοινωνικούς πόρους που διαφεντεύουν οι ίδιοι, για να ικανοποιήσουν τις ολοένα αυξανόμενες ανάγκες τους στην υγεία, την παιδεία, την ασφάλιση, την εκπαίδευση, την επιστήμη. Η μνήμη, λοιπόν, και η κριτική αποτίμηση της ιστορικής σου πορείας, την οποία, ειρήσθω εν παρόδω, έκανε και κάνει συστηματικά μόνο το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας, δείχνουν την πορεία προς το μέλλον.
Το ΚΚΕ σάλπισε παλλαϊκό ξεσηκωμό με την έναρξη της ιταλικής επίθεσης στην Ελλάδα με το ανοιχτό γράμμα του Γενικού του Γραμματέα Νίκου Ζαχαριάδη από τα μπουντρούμια της Γενικής Ασφάλειας:
«…Δίπλα στο κύριο μέτωπο και Ο ΚΑΘΕ ΒΡΑΧΟΣ, Η ΚΑΘΕ ΡΕΜΑΤΙΑ, ΤΟ ΚΑΘΕ ΧΩΡΙΟ, ΚΑΛΥΒΑ ΜΕ ΚΑΛΥΒΑ, Η ΚΑΘΕ ΠΟΛΗ, ΣΠΙΤΙ ΜΕ ΣΠΙΤΙ, ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΦΡΟΥΡΙΟ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ.(…)Έπαθλο για τον εργαζόμενο λαό και επιστέγασμα για τον σημερινό του αγώνα, πρέπει να είναι και θα είναι, μια καινούργια Ελλάδα της δουλειάς, της λευτεριάς, λυτρωμένη από κάθε ξενική εξάρτηση, μ’ έναν πραγματικό παλλαϊκό πολιτισμό(…)»
Στην 6η Ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ, την 1η Ιούλη , 1941 απευθύνεται έκκληση προς τα μέλη του ΚΚΕ, την εργατική τάξη και τα άλλα λαϊκά στρώματα για το ξεκίνημα της εθνικοαπελευθερωτικής πάλης. Εκείνη την στιγμή το ΚΚΕ αριθμούσε 2000 μέλη, με μόλις 350 έξω από τις φυλακές και τις εξορίες που τους είχε καταδικάσει το φασιστικό καθεστώς του Μεταξά, οι πιο πολλοί σκόρπιοι και ασύνδετοι. Ωστόσο τίποτα δεν στάθηκε ικανό να σταματήσει τους κομμουνιστές και τις κομμουνίστριες που άλλωστε ήταν δοκιμασμένοι και σφυρηλατημένοι στους σκληρούς αγώνες του μεσοπολέμου και της μεταξικής δικτατορίας. Σε δύο περίπου εβδομάδες ιδρύεται το Εργατικό Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (16 Αυγούστου, 1941). Προηγουμένως , στις 28 Μάη, 1941 ιδρύεται η Εθνική Αλληλεγγύη στην Αθήνα, η οποία ήταν η πρώτη πανελλαδική εθνικοαπελευθερωτική οργάνωση. Είχαν ήδη ιδρυθεί και δρούσαν άλλες απελευθερωτικές οργανώσεις, όπως η «Ελευθερία», το «Πατριωτικό Μέτωπο», η «Νέα Φιλική Εταιρεία» και άλλες. Το Εργατικό ΕΑΜ αποτέλεσε τον προάγγελο του ΕΑΜ και πέτυχε να αποκτήσει χαρακτηριστικά πλατιάς εργατικής και λαϊκής οργάνωσης που ξέφυγε από τα όρια της στενής συνδικαλιστικής πάλης και έγινε πόλος συσπείρωσης δεκάδων μαζικών φορέων της πόλης, γυναικείων, φοιτητικών και άλλων νεολαιίστικων μαζικών οργανώσεων.
Στις 27 Σεπτέμβρη 1941, σ’ ένα σπίτι της Νεάπολης Εξαρχείων στην Αθήνα, πραγματοποιήθηκε η ίδρυση του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου, ΕΑΜ. Το ιδρυτικό του ΕΑΜ υπέγραψαν το ΚΚΕ, το Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας, η Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας και το Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας. Το πρώτο καθήκον που έβαλε το ΕΑΜ ήταν η λαϊκή κινητοποίηση κατά της πείνας με την οργάνωση συσσιτίων και την ανάπτυξη της αλληλεγγύης και της αλληλοβοήθειας. Πέντε μήνες αργότερα ιδρύεται ο Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός, τον Φλεβάρη 1942, με πρωτοκαπετάνιο τον θρυλικό Άρη Βελουχιώτη και στρατιωτικό ηγέτη τον στρατηγό Στέφανο Σαράφη. Η ηρωική δράση του ΕΛΑΣ καθήλωσε 8 έως και 12 εχθρικές μεραρχίες. Προξένησε στους κατακτητές απώλειες 30,000 νεκρούς και συνέλαβε 6,500 αιχμαλώτους πέρα από τις υλικές ζημιές και τις δολιοφθορές που επέφεραν σημαντικά προβλήματα στον εχθρό και συνέβαλαν αποφασιστικά στην συντριβή του και την απελευθέρωση της Ελλάδας. Το σύνολο σχεδόν του οπλισμού του προερχόταν από τις επιχειρήσεις εναντίον των Ιταλών και των Γερμανών. Την άνοιξη του 1944 ο ΕΛΑΣ είχε υπό τον έλεγχό του τα 2/3 της χώρας και τη στιγμή της απελευθέρωσης περισσότερο από το 90% του εδάφους. Στις απελευθερωμένες περιοχές εγκαθιδρύθηκαν τα πρώτα φύτρα της λαϊκής εξουσίας με λαϊκούς θεσμούς, όργανα αυτοδιοίκησης και δικαιοσύνης και με σημαντικότατο νομικό έργο από την πλευρά της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης. Η ΠΕΕΑ αναγνώρισε τα δικαιώματα των γυναικών και τη νομική ισότητα των δύο φύλων. Για πρώτη φορά ψήφισαν οι γυναίκες και οι νέοι από 18 χρονών και στα σχολεία των απελευθερωμένων περιοχών καθιερώθηκε η δημοτική. Ένα από τα μεγάλα επιτεύγματα του ΕΑΜ ήταν η προσέλκυση των γυναικών στον αγώνα όπου έφτασαν να είναι τα μισά μέλη της ΕΠΟΝ και της Εθνικής Αλληλεγγύης, αλλά διακρίθηκαν και για την μαχητικότητα, το θάρρος και τις στρατιωτικές ικανότητές τους ως μαχήτριες του ΕΛΑΣ καταρρίπτοντας τα στερεότυπα και τις αστικές αντιλήψεις που τις ήθελαν άβουλα όντα στην κοινωνία. Οι γυναίκες που συμμετείχαν στο ΕΑΜ, τον ΕΛΑΣ, στην ΕΠΟΝ, στον ΔΣΕ λίγο αργότερα, που φυλακίστηκαν, εξορίστηκαν, οδηγήθηκαν στα εκτελεστικά αποσπάσματα, άντεξαν γιατί συνέδεσαν την ζωή τους με την πάλη για μια κοινωνία χωρίς εκμετάλλευση και καταπίεση. Η πορεία τους εκείνο το διάστημα αναδεικνύει την καταλυτική επίδραση της κομμουνιστικής ιδεολογίας στην χειραφέτηση των γυναικών.
Το ΕΑΜ έσωσε τον λαό από την πείνα στη μάχη της σοδειάς. Χάρη στη δράση του ΕΑΜ δεν στάλθηκε ούτε ένας εργάτης να δουλέψει στα γερμανικά εργοστάσια, με εξαίρεση αυτούς που είχαν συλλάβει ομήρους οι Γερμανοί. Δεν στάλθηκε ούτε ένας έλληνας στρατιώτης να πολεμήσει εναντίον του Σοβιετικού λαού στο Ανατολικό Μέτωπο. Έδωσε μεγάλη ώθηση στην πολιτιστική δημιουργία με τη συμμετοχή πολλών καλλιτεχνών οι οποίοι όχι μόνον έγραφαν αλλά και έπρατταν συμμετέχοντας ενεργά στον αγώνα μέσα από το ΕΑΜ Λογοτεχνών, το ΕΑΜ Καλλιτεχνών, τους Νέους Καλλιτέχνες και άλλες οργανώσεις. Οι διώξεις εναντίον των καλλιτεχνών υπήρξαν ποικίλες κατά τον ελληνοϊταλικό πόλεμο, την Κατοχή και τον Δεκέμβρη όπου πολλοί εκτοπίστηκαν από τους νέους καταχτητές , τους Βρετανούς, στη Μέση Ανατολή και αλλού.
Θα μπορούσαν να γραφτούν πολλά ακόμα για την προσφορά του ΕΑΜ σε όλους τους τομείς της κοινωνίας, αλλά αυτό που θα ήθελα να τονίσω είναι ότι για πρώτη φορά στην ελληνική ιστορία βγήκε ο λαός στο προσκήνιο να διεκδικήσει μια καλύτερη κοινωνία από αυτή που βίωνε στα πλαίσια της καπιταλιστικής εξουσίας. Πίστεψε στις δυνάμεις του και βγήκε με το όπλο στο χέρι να πάρει αυτά που δικαιούται. Η αστική εξουσία, μέσω των προπαγανδιστικών της μέσων, τηλεόραση, εφημερίδες, καλλιεργεί την αντίληψη ότι τίποτα δεν αλλάζει, ότι δεν ωφελεί να αγωνίζεται κάποιος για το κοινό καλό, πρέπει να κοιτάει μόνο το ατομικό του βόλεμα, δεν αλλάζει αυτό το σύστημα. Θα πρέπει να συμβάλλουμε όλοι στην «εθνική προσπάθεια» , με «εθνική συναίνεση» στα πλαίσια των λυκοσυμμαχιών του ΝΑΤΟ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για «το καλό μας». Την ίδια αντίληψη καλλιεργούσε και κάθε κοινωνικό σύστημα που ανατράπηκε στην πορεία της ιστορίας. Η ιστορική αλήθεια είναι ότι:
ΟΤΑΝ Ο ΛΑΟΣ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΟΝ ΚΙΝΔΥΝΟ ΤΗΣ ΤΥΡΑΝΝΙΑΣ
ΔΙΑΛΕΓΕΙ Ή ΤΙΣ ΑΛΥΣΙΔΕΣ Ή ΤΑ ΟΠΛΑ
όπως έγραφε το πανό του ΕΑΜ τον Δεκέμβρη του ’44.
Ο καπιταλισμός σκοτώνει τα εργατικά, λαϊκά στρώματα με την φτώχια, την υποβάθμιση της ζωής, το συμβιβασμό, την πολιτική εξαπάτηση. Καπιταλισμός σημαίνει «δεν μπορώ να αναπνεύσω», σημαίνει βαρβαρότητα. Επομένως τι διαλέγουμε; Σοσιαλισμό ή Βαρβαρότητα;
Μιχάλης Κωστίνος
Πρόεδρος του παραρτήματος Λιτόχωρου της
Πανελλήνιας Ένωσης Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης και
Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας