Ένας πελώριος τετράγωνος πύργος, γνωστός και ως Φράγκικος Πύργος ή Γουλάς έστεκε πλάι στο ναό του Παρθενώνα, στον βράχο της Ακρόπολης για περισσότερα από 400 χρόνια.
Ο πύργος αυτός, προσθήκη των Φράγκων που έλεγχαν την Αθήνα πριν πέσει στα χέρια των Οθωμανών έχει μια πολύ ξεχωριστή ιστορία και αποτελεί το μέρος όπου φυλακίστηκε άδικα από τους Έλληνες και δολοφονήθηκε ο ήρωας της επανάστασης Οδυσσέας Ανδρούτσος.
Συχνά, παρατηρώντας τον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης ξεχνάμε πως πέραν του μεγαλείου της κλασικής περιόδου, σε αυτόν διαδραματίστηκαν πολύ σημαντικά γεγονότα της ιστορίας τα οποία με έναν τρόπο σημάδεψαν την πορεία της Ελλάδας ανά τους αιώνες.
Το μικρό φιλμ του Κώστα Γαβρά που παρουσιάζεται στο μουσείο της Ακρόπολης παρουσιάζει όλα τα στάδια αλλαγών της Ακρόπολης ανά τους αιώνες
Σύμβολο αυτών των κατά κάποιο τρόπο λιγότερο γνωστών πτυχών της ιστορίας μας και ο Φράγκικος Πύργος, που εμφανίζεται σε γκραβούρες, αλλά και τις πρώτες φωτογραφίες από την Αθήνα ως το 19ο αιώνα.
Πώς χτίστηκε ο Φράγκικος Πύργος στην Ακρόπολη
Ο Όθων Ντε λα Ρος ευγενής καταγόμενος από το κάστρο ντε λα Ρος στο κομιτάτο της Βουργουνδίας (σημερινή Γαλλία) συμμετείχε στην τέταρτη Σταυροφορία των Δυτικών κατά την οποία έπεσε η Βυζαντινή Αυτοκρατορία το 1.204 και κατέλαβε τις πόλεις των Αθηνών και των Θηβών.
Κάπως έτσι ανακηρύχθηκε πρώτος Δούκας του Δουκάτου των Αθηνών τέσσερα χρόνια αργότερα. Όπως διαβάζουμε ο Φράγκος επιθυμούσε το παλάτι του να βρίσκεται στην πιο περίοπτη θέση, στον βράχο της Ακρόπολης. Έτσι, για όσο διήρκησε η ηγεσία του στην πόλη, έμεινε στα Προπύλαια της Ακρόπολης, περίοδος που εικάζεται πως ενδεχομένως να χτίστηκε και ο Φράγκικος Πύργος της Ακρόπολης.
Η οικογένεια Ατσαγιόλι από τη Φλωρεντία και ο πύργος
Μια δεύτερη εκδοχή θέλει τον πελώριο πύργο ύψους 26 μέτρων να έστησε στο σημείο, με υλικά και από τα αρχαία κτίσματα της Ακρόπολης, η οικογένεια Ατσαγιόλι ή Ατζαγιόλι. Πρόκειται για μια εκ των διασημοτέρων οικογενειών της Φλωρεντίας, η οποία και βασίλεψε στο Δουκάτο των Αθηνών πριν η πόλη πέσει και αυτή στα χέρια των Οθωμανών.
Η οικογένεια είχε λαμπρή ιστορία στο εμπόριο, από την οποία απέκτησε τελικά πρόσβαση και στα πολιτικά πράγματα της εποχής. Οι Ατσαγιόλι υπήρξαν τραπεζίτες του βασιλικού οίκου της Νάπολης όταν ανέλαβαν τη διοίκηση στον ελλαδικό χώρο.
Το 1394 και λίγο πριν τον θάνατό του, ο Νέριο Ατσαγιόλι ορίστηκε Δούκας των Αθηνών, ενώ οι απόγονοί του συνδέθηκαν με τους οίκους των Τόκκων, αλλά και των Παλαιολόγων. Ήταν οι Ατσαγιόλι που βασίλεψαν στην Αθήνα, εκείνοι που διέταξαν, σύμφωνα με μία εκδοχή της ιστορίας, την ανέγερση του Φράγκικου Πύργου της Ακρόπολης.
Τι γνωρίζουμε για το κτίσμα του Φράγκικου Πύργου
Ο φράγκικος πύργος ήταν χτισμένος στη δυτική άκρη της Ακρόπολης, πλάι στα Προπύλαια, παρότι δεν συνδεόταν άμεσα με αυτά. Φωτογραφίες του 19ου αιώνα καταδεικνύουν πως η είσοδος στον Πύργο βρισκόταν στη δυτική πλευρά και σε ύψος 6 μέτρων από το επιστήλιο των Προπυλαίαων. Άλλωστε, λογοτεχνικές πηγές περιγράφουν πως η πρόσβαση στο εσωτερικό του Πύργου γινόταν μέσω μιας εξωτερικής ξύλινης σκάλας.
Εικόνας μια δεύτερης πύλης, στην ανατολική πλευρά του κτίσματος υποδηλώνουν πως το κάτω μέρος του φράγκικου πύργου ήταν αυτόνομο και χρησιμοποιούνταν πιθανότατα ως αποθήκη ή φυλακή. Άλλωστε, αποτέλεσε φυλακή και αργότερα κατά την ελληνική επανάσταση, τόσο από τους Οθωμανούς, όσο όμως και από τους Έλληνες κατά τον εμφύλιο.
Η φωτιά στον πύργο ήταν ορατή από την Ακροκόρινθο της Πελοποννήσου
Ο πύργος ήταν κατασκευασμένος από λίθο, από τα λατομεία της Πεντέλης και του Πειραιά, ενώ χρησιμοποιήθηκαν αρκετά υλικά από τα αρχαία κτίρια της Ακρόπολης. Με ύψος 26 μέτρων, η κορυφή του, είχε μια επιβλητική θέα προς το λεκανοπέδιο Αττικής και τα τριγύρω βουνά.
Αναφορές θέλουν στη βόρεια πλευρά του να εξέχει ένας μικρός πυργίσκος, στην κορυφή του οποίου «μπορούσε να ανάψει φωτιά η οποία ήταν ορατή από την Ακροκόρινθο» στην Πελοπόννησο. Παλιές γκραβούρες και φωτογραφίες δείχνουν επίσης πως ο πύργος ήταν οδοντωτός.
Τον πύργο, που μετά την οθωμανική κατοχή αποκαλούνταν Γουλάς ή Κουλάς (από την τουρκική λέξη που σημαίνει πύργος) αξιοποίησαν και οι Οθωμανοί πότε ως αποθήκη αλατιού και πότε ως φυλακές. Οι Οθωμανοί φυλάκισαν δώδεκα διακεκριμένους Αθηναίους στον πύργο αυτό, κατά την πολιορκία της Ακρόπολης από τους Έλληνες επαναστάτες. Τρεις εξ αυτών κατάφεραν να διαφύγουν.
Η φυλακή για τον Οδυσσέα Ανδρούτσο πριν τη δολοφονία του
Διαβάζουμε στην ιστοσελίδα για τον εορτασμό των 200 χρόνων από την επανάσταση για το τέλος ενός εκ των ηρώων της απελευθέρωσης. Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, από την αρχή της επανάστασης, πρόσφερε πολλά σε αυτήν. Είχαν δημιουργηθεί όμως αρκετές προσωπικές έχθρες εναντίον του, καθώς επρόκειτο για ένα ιδιαίτερα ισχυρό αλλά και προσφιλή στο λαό ηγέτη. Βασιζόμενοι σε διάφορες αφορμές, οι εχθροί του τον κατηγόρησαν για προδοσία της πατρίδας.
Τελικά, ο Ανδρούτσος παραδόθηκε στον Γιάννη Γκούρα (που άλλοτε υπήρξε πρωτοπαλίκαρό του), ο οποίος του υποσχέθηκε πως θα τον έστελνε στην Πελοπόννησο για να δικαστεί νομίμως. Δεν κράτησε όμως το λόγο του και τον φυλάκισε στην Ακρόπολη, όπου και διέταξε τη θανάτωσή του (5 Ιουνίου 1825). Αρχικά μάλιστα, ο θάνατός του παρουσιάστηκε σαν ατύχημα, πάνω στην υποτιθέμενη προσπάθεια του κρατουμένου να αποδράσει. Η αλήθεια όμως σύντομα αποκαλύφθηκε. Ο Ανδρούτσος υπήρξε το τελευταίο θύμα της εμφύλιας διαμάχης.
Η φυλακή της Ακρόπολης, την οποία περιγράφει η ιστοσελίδα greece2021 δεν είναι άλλη από τον Φράγκικο Πύργο, που τότε χρησιμοποιήθηκε ως φυλακή για τον Οδυσσέα Ανδρούτσο. Από την βάση του κτιρίου αυτού πέταξαν το πτώμα του προκειμένου να υποστηρίξουν πως σκοτώθηκε στην προσπάθειά του να δραπετεύσει.
Η κατεδάφιση του Φράγκικου Πύργου της Ακρόπολης
Ο πύργος δεν μακροημέρευσε στα χρόνια του νεοσύστατου ελληνικού κράτους και κατεδαφίστηκε το 1874 στην προσπάθεια της «επιστροφής» του βράχου της Ακρόπολης στην αρχαιοελληνική του αίγλη.
«Στους Δούκες της Φλωρεντίας αποδίδεται συνήθως η κατασκευή του “Φράγκικου Πύργου” που έστεκε απέναντι από τον ναό της Άπτερου Νίκης ώσπου να κατεδαφιστεί το 1874 συνέπεια μιας από τις περισπούδαστες ενέργειες βαρβαρότητας που θεωρεί μόνο μία περίοδο της ιστορίας άξια μελέτης, αντί να εξετάζει κάθε ιστορικό μνημείο ως πολύτιμο σταθμό στην εξέλιξη ενός έθνους».
Με αυτή τη φράση ο ιστορικός Γουίλιαμ Μίλερ, που μελέτησε την περίοδο της Φραγκικής Ελλάδας περιγράφει την απόφαση του Ερρίκου Σλήμαν να κατεδαφιστεί, στη λογική πως θα έπρεπε να απομακρυνθούν όλα τα μετα-κλασικά κτίρια από την Ακρόπολη.
Πηγή: iefimerida.gr