Θανάσης Οικονόμου: Ο άνθρωπος που «βάφτισε» με ελληνικά ονόματα τον Άρη κατάγεται από τα Γρεβενά!

Είναι ο… νονός του πλανήτη Άρη και είναι Έλληνας. Είναι ο άνθρωπος χάρη στον οποίο η NASA «βάφτισε» περιοχές του Κόκκινου Πλανήτη με ελληνικά ονόματα, όπως Άγραφα, Καλαμπάκα, Ξάνθη και Τέμπη. Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου και συνεργάτης της NASA επί δεκαετίες, ο Θανάσης Οικονόμου έχει συμμετάσχει σε όλες τις αποστολές ρομποτικών ρόβερ στον Άρη από το 1997 ως το 2017, έχει κατασκευάσει όργανα που προσγειώθηκαν επιτυχώς στη Σελήνη τη δεκαετία του ’60, έχει μελετήσει τον Κρόνο και πλέον συνεργάζεται με την Αμερικανική Διαστημική Υπηρεσία για ένα νέο, φιλόδοξο, πλάνο: τις μελλοντικές αποστολές στον πλανήτη Αφροδίτη. Γεννημένος στην Ελλάδα και μεγαλωμένος στην Τσεχοσλοβακία ως παιδί του Εμφυλίου, κατάφερε να διαγράψει μια σπουδαία καριέρα στην Αμερική και να τιμηθεί με σημαντικές διακρίσεις. Σήμερα μιλάει στα «ΝΕΑ» με αφορμή την προσεδάφιση του «Preseverance» στον Άρη, ένα γεγονός που προκάλεσε παγκόσμιο ενθουσιασμό πριν από λίγες ημέρες.

Ο νυχτερινός ουρανός της δεκαετίας της ’40, όπως έλαμπε πάνω από το χωριό Ζιάκα στα Γρεβενά, ήταν η πρώτη εικόνα που τον έκανε να συλλογίζεται το Σύμπαν. Κι όμως, τα δύσκολα παιδικά χρόνια που έζησε, μια εποχή που σημαδεύθηκε από την Κατοχή και τον εμφύλιο πόλεμο, τον κράτησαν μακριά από τις σχολικές τάξεις. Ήταν ένας μικρός βοσκός που βοηθούσε την οικογένειά του, όταν βρέθηκε στην Τσεχοσλοβακία μαζί με άλλα παιδιά της Μακεδονίας κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου. Εκεί τελείωσε το σχολείο, σπούδασε Πυρηνική Φυσική αποφοιτώντας με άριστα από το Πανεπιστήμιο της Πράγας και εργάστηκε σε ερευνητικά κέντρα μέχρι που μερικά χρόνια αργότερα δέχθηκε μια δελεαστική πρόταση από την Αμερική: μια θέση εργασίας στο Διαστημικό Κέντρο του Πανεπιστημίου του Σικάγο, όπου λίγο καιρό νωρίτερα είχε ξεκινήσει ερευνητικά προγράμματα η NASA. Ήταν η αρχή μιας επιτυχημένης πορείας που συνεχίζεται για περισσότερο από μισόν αιώνα. Κατά τη διάρκειά της συμμετείχε σε δεκάδες αποστολές της NASA, της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, της Ρωσίας, της Ιαπωνίας και της Ευρωπαϊκής Διαστημικής Υπηρεσίας. Ο ίδιος ανέπτυξε μια σχέση τόσο στενή με το Διάστημα που, όπως λέει, τον έκανε να χάσει τον «ρομαντισμό» του. «Όταν πλέον κοιτάζω το φεγγάρι, αυτό που βλέπω είναι απλώς τα τρία σημεία όπου βρίσκονται τα όργανα που έχω κατασκευάσει» εξηγεί.

Κι όμως, στην αρχή της σταδιοδρομίας του ο Θανάσης Οικονόμου δεν μπορούσε να φανταστεί πως μερικές δεκαετίες αργότερα θα έφτανε στο σημείο να γίνει ο Έλληνας «νονός» του Αρη. «Είναι αλήθεια πως διάφορα μέρη του Αρη έχουν ονομασίες από ελληνικά νησιά ή από άλλα μέρη της Ελλάδας. Και αυτό έγινε μετά από δική μου πρόταση» εξηγεί στα «ΝΕΑ». Ήταν τον Οκτώβριο του 2005, λίγο πριν από τον εορτασμό της 28ης Οκτωβρίου και ενώ το ρομποτικό ρόβερ «Spirit» βρισκόταν ήδη στον πλανήτη Αρη, όταν ο Θανάσης Οικονόμου πρότεινε στη NASA να δώσουν σε κάποιους από τους τομείς του Κόκκινου Πλανήτη ονόματα εμπνευσμένα από την αντίσταση του ελληνικού λαού κατά της γερμανικής κατοχής.

Οι συνεργάτες του το δέχθηκαν, καθώς ο Θανάσης Οικονόμου ήταν ένα από τα πρόσωπα που είχαν συνεισφέρει επί δεκαετίες στην εξερεύνηση του Αρη. Και έτσι έγινε. Οι λέξεις «Αγραφα», «Καλάβρυτα», αλλά και το «ΟΧΙ» σημειώθηκαν στους χάρτες που μοιράστηκαν στην ομάδα της NASA με την υποσημείωση ότι… «28 October is Οchi day in Greece!», ενώ σε κάποια σημεία του μεγάλου κρατήρα «Ερεβος» δόθηκαν και άλλα ονόματα ελληνικών πόλεων ή οροσειρών. Ετσι ο Αρης απέκτησε τη δική του «Θεσσαλονίκη», τα «Τέμπη», την «Καλαμπάκα» και το «Λασίθι». «Η ονοματοδοσία περιοχών μάς βοήθησε να καταλαβαίνουμε μεταξύ μας για τι συζητάμε» λέει ο Θανάσης Οικονόμου. «Ενώ το «Spirit» κινούνταν στην επιφάνεια του Αρη, μπορούσαμε να συνεννοηθούμε για το προς τα πού θα θέλαμε να πάει στη συνέχεια» σημειώνει. Ετσι μπορούσαν να πουν για παράδειγμα ότι «το Spirit οδεύει για… Θεσσαλονίκη». «Αργότερα, δώσαμε κι άλλα ονόματα εμπνευσμένα από τη μυθολογία και τα ελληνικά νησιά. Και αυτά μένουν εκεί για πάντα» προσθέτει.

Το «Perseverance»

Εκεί όπου πριν από λίγες ημέρες προσαρειώθηκε το «Perseverance». «Το «Perseverance» συνεχίζει την εξερεύνηση του Αρη, η οποία ξεκίνησε τη δεκαετία του 1960 με τις πρώτες αποστολές που έγιναν τότε» εξηγεί ο Θανάσης Οικονόμου και συνεχίζει: «Σήμερα αυτή η εξερεύνηση έχεις τρεις βασικούς σκοπούς. Τη συλλογή δειγμάτων από περιοχές που εμφανίζουν τη μεγαλύτερη πιθανότητα να περιέχουν λιθώματα και την αποστολή αυτών των δειγμάτων πίσω στη Γη με κάποιο μελλοντικό διαστημόπλοιο. Τα δείγματα θα μελετηθούν λεπτομερώς στα καλύτερα εργαστήριά μας εδώ στη Γη ώστε να απαντήσουμε στο ερώτημα αν πραγματικά υπάρχει ζωή και αλλού ή αν είμαστε μόνοι μας στον κόσμο. Δεύτερος σκοπός του «Perseverance» είναι να προετοιμάσει το έδαφος για τις μελλοντικές αποστολές στον Αρη. Θα προσπαθήσει να παράξει οξυγόνο και υδρογόνο από τοπικές πηγές για τις ανάγκες των μελλοντικών αστροναυτών και επίσης για τα υγρά καύσιμα που χρειάζονται για την επιστροφή τους πίσω στη Γη. Τέλος, αυτό το ρομποτικό ρόβερ φέρει μαζί του και ένα ελικόπτερο για την ανάπτυξη τεχνολογίας για μελλοντικές χρήσεις στον Αρη».

Η στιγμή που το ρομποτικό ρόβερ προσεδαφιζόταν με ασφάλεια στον Κόκκινο Πλανήτη προκάλεσε κύματα ενθουσιασμού σε εκατομμύρια ανθρώπους που την παρακολουθούσαν από τους τηλεοπτικούς τους δέκτες. Για τον Θανάση Οικονόμου όμως ήταν μια γνώριμη εμπειρία. «Αυτή τη στιγμή την έχω ζήσει αρκετές φορές κατά τη διάρκεια της καριέρας μου. Είναι κάτι που δύσκολα περιγράφεται» σημειώνει. «Την πρώτη φορά, στην περίπτωση της Σελήνης στη δεκαετία του ’60, πήρε μόνο δευτερόλεπτα για να βεβαιωθούμε πως όλα πήγαν καλά. Στην περίπτωση του Αρη όμως αυτή η στιγμή διαρκεί έως και δέκα λεπτά και καταλαβαίνετε πόση ανακούφιση φέρνουν τα καλά μαντάτα. Υπάρχουν όμως και τα κακά μαντάτα, και αυτά είναι πολύ χειρότερα, διότι καταργούν ολόκληρη την προσπάθεια μιας δεκαετίας. Και εγώ έχω υποστεί και τις δύο αυτές τις περιπτώσεις» περιγράφει. «Πάντως βλέποντας εκείνη τη στιγμή στην τηλεόραση την προσεδάφιση του «Perseverance»rover, ήταν συγκινητικό, γιατί είδα όλους τους παλιούς γνωστούς μου στο πολύ γνωστό Control Room από τις προηγούμενες αποστολές» προσθέτει.

Στην Αφροδίτη

Ο Θανάσης Οικονόμου οδεύει αισίως για τα 84 του χρόνια, όμως ο ίδιος πιστεύει πως η ηλικία δεν παίζει ρόλο στην επιστήμη. Είναι ομότιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου από το 2018 και ασχολείται ακόμη ενεργά με το Διάστημα. Από το 2015 είναι ένα από τα πέντε μέλη της επιτροπής της NASA που διαπραγματεύεται με τη Διαστημική Υπηρεσία της Ρωσίας, την Roscosmos, για μια αποστολή στην Αφροδίτη. Παρ’ όλα αυτά δηλώνει κατηγορηματικά πως ο Αρης είναι ο αγαπημένος του πλανήτης. «Μετά τη Γη εννοείται» λέει και εξηγεί το γιατί: «Εχω αφιερώσει πολλά χρόνια για την εξερεύνησή του. Το πρώτο ρόβερ που εστάλη στον Αρη, το «Sojourner» της αποστολής Pathfinder το 1997, είχε πάνω του ένα μοναδικό επιστημονικό όργανο, το Alpha Proton X-ray Spectrometer, το οποίο είχε φτιάξει η ομάδα μου από το Πανεπιστήμιο του Σικάγου και μας έδωσε για πρώτη φορά πληροφορίες σχετικά με τα υλικά από τα οποία είναι φτιαγμένος ο Αρης. Συνεχίσαμε έπειτα με τη NASA τις αποστολές του «Spirit» και του «Opportunity», με τη δική μου συμμετοχή σε αυτά τα προγράμματα να διαρκεί από το 2004 μέχρι το τέλος της αποστολής το 2017. Κατά τη διάρκεια όλων αυτών των ετών έχω δημοσιεύσει πάρα πολλά άρθρα στα πιο σοβαρά διεθνή επιστημονικά περιοδικά σε σχέση με τη χημική σύσταση και τα ορυκτά που αποτελούν την επιφάνεια του Αρη, όπως και την ατμόσφαιρά του». Η αποστολή του 1997 θεωρήθηκε μια από τις μεγαλύτερες επιτυχίες της επιστήμης εκείνη την εποχή και ο ίδιος τιμήθηκε για το συγκεκριμένο επίτευγμα όχι μόνο από τη NASA αλλά και από άλλους φορείς στο εξωτερικό καθώς και στην πατρίδα του, την Ελλάδα.

Αποστολές

Υστερα από τόσα χρόνια ενασχόλησης με τον συγκεκριμένο πλανήτη είναι ένας από τους καταλληλότερους ανθρώπους για να απαντήσουν στο – σχεδόν πάνδημο – ερώτημα: Πόσο κοντά βρισκόμαστε στην πρώτη επίσκεψη του ανθρώπου στον Αρη; «Είναι μια δύσκολη ερώτηση» αποκρίνεται. «Μια επανδρωμένη αποστολή στον Αρη είναι πολύ πιο περίπλοκη από μια αποστολή στη Σελήνη». Χρειαζόμαστε έξι με οκτώ μήνες για να πάμε, άλλους τόσους για να γυρίσουμε και επίσης να παραμείνουμε στην επιφάνειά του για έναν χρόνο περιμένοντας να συγχρονιστεί η τροχιά του με την τροχιά της Γης ώστε να είναι μικρότερη η απόσταση. Ετσι χρειαζόμαστε περισσότερο οξυγόνο, νερό, τρόφιμα, καύσιμα, εξηγεί. «Αντιθέτως, το ταξίδι στη Σελήνη διαρκεί μόνο μερικές μέρες. Επίσης, μια επανδρωμένη αποστολή στον Αρη είναι πανάκριβη και θα απαιτήσει καινούργιες τεχνολογίες, τις οποίες ακόμη δεν τις κατέχουμε» συμπληρώνει, για να καταλήξει: «Είμαστε ακόμη δεκαετίες μακριά από μια τέτοια αποστολή. Εντούτοις έχουν ήδη αρχίσει οι προετοιμασίες για αυτόν τον στόχο, όπως προανέφερα, ενώ και οι νέες αποστολές για τη Σελήνη, που σύντομα θα έχουμε, σημαίνουν προετοιμασία και για αποστολές στον Αρη. Αξίζει να αναφέρουμε ότι γίνονται και προσπάθειες από πάμπλουτους για παρόμοιες αποστολές που ίσως τελικά φέρουν πιο κοντά την πρώτη επίσκεψη ανθρώπου στον Αρη».

Η συζήτηση με τον Θανάση Οικονόμου μοιάζει να έχει ανεξάντλητο ενδιαφέρον: δεν είναι απλώς ο Ελληνας που έχει ασχοληθεί περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον με τον Κόκκινο Πλανήτη, αλλά ένας άνθρωπος που έδωσε μάχη για να «αγγίξει τον ουρανό». Και τα κατάφερε: η μυθιστορηματική ζωή του ξεκίνησε από τη Ζιάκα Γρεβενών και έφτασε μέχρι το Διάστημα.