Υπάρχει ζήτημα ποιότητας της Δημοκρατίας στην Ελλάδα;

Θαρρώ πως ζούμε έναν από τους πιο ενδιαφέροντες μήνες της σύγχρονης πολιτικής ζωής στην Ελλάδα. Η κοινή γνώμη, ‘‘απορροφημένη’’ στο μέγα θέμα περί του αν μπορούν τελικά να είναι και ‘‘πατέρας’’ και ‘‘μητέρα’’ ταυτόχρονα τα μέλη ενός ΛΟΑΤΚΙ+ ζευγαριού (λες και επί του ερωτήματος δεν έχει ‘‘απαντήσει’’ επί χιλιετίες η Ανθρώπινη Φύση και Ιστορία), δεν στάθηκε σε δύο αντιφατικά και αντίρροπα μεταξύ τους γεγονότα που συνδέονται άμεσα και ξεκάθαρα με την ποιότητα της ίδιας της Δημοκρατίας στη χώρα! H κοινή γνώμη, συνεπώς, φαίνεται να ‘‘χάνει επεισόδια’’ απόλυτης ουσίας για το παρόν και το μέλλον της Ελλάδας.

Καταρχάς, αφενός πριν περίπου δέκα ημέρες το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (Ευρωπ. Κοινοβ.) σε μια πρωτοφανή για τα πολιτικά δρώμενα της χώρας κίνησή του, εξέδωσε ένα άκρως καυστικό Ψήφισμα (Resolution) για την Ελλάδα (https://www.europarl.europa.eu/news/en/press-room/20240202IPR17312/parliament-concerned-about-very-serious-threats-to-eu-values-in-greece), ανησυχώντας για το επίπεδο της Δημοκρατίας στη χώρα καθώς διείδε ότι με όσα σοβαρά συνέβησαν σε αυτήν απειλούνται οι ευρωπαϊκές αξίες που πρέπει όχι μόνο κατά θεωρία να υπάρχουν αλλά και de facto να εφαρμόζονται σε κάθε κράτος-μέλος της ΕΕ.

Το Ψήφισμα περιλάμβανε την αγωνία του Ευρωπ. Κοινοβ. για την κατάσταση της ελευθεροτυπίας στην Ελλάδα και για το εχθρικό περιβάλλον που έχει ‘‘παγιωθεί’’ για τους αντιφρονούντες με το ‘‘σύστημα’’ δημοσιογράφους ενώ καυτηρίασε έντονα τη μη εξιχνίαση ακόμα, από τον Απρίλιο του 2021 και μετά, της δολοφονίας του δημοσιογράφου Γιώργου Καραϊβάζ.

Κυρίως όμως καταδίκασε την ‘‘εργαλειοποίηση’’ και την εμμονική επίκληση από τις ελληνικές αρχές των ‘‘λόγων εθνικής ασφάλειας’’ στο αποδομητικό για τα θεμέλια της Δημοκρατίας σκάνδαλο των τηλεφωνικών υποκλοπών. Καταδίκασε την Ελλάδα, διότι με δικαιολογητική βάση κάποιους επικληθέντες λόγους εθνικής ασφάλειας, παρακολουθήθηκαν πολιτικοί αντίπαλοι της Κυβέρνησης (και όχι μόνο) και δη μέχρι και το μέλος, εκείνο τον καιρό, του Ευρωκοινοβουλίου, Νίκος Ανδρουλάκης. Εις απάντηση στο φαινόμενο που το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αποκαλεί ‘‘Predatorgate’’, οι Ευρωβουλευτές απαίτησαν να ενδυναμωθούν οι δημοκρατικές εγγυήσεις στην Ελλάδα και την εις βάθος διερεύνηση της υπόθεσης των ‘‘τηλεφωνικών υποκλοπών’’ με τη βοήθεια και υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Αστυνομίας (Europol).  Μάλιστα, με το άνω ψήφισμα ζητήθηκε να τροποποιηθεί, με σκοπό να παύσει να ισχύει, η ελληνική νομοθεσία που θέτει την ΕΥΠ υπό τον άμεσο έλεγχο του Πρωθυπουργού, νομοθεσία ασφαλώς που υιοθετήθηκε κατά πολιτική επιλογή της παρούσας Κυβέρνησης ενώ εκφράστηκε και η έκδηλη ανησυχία για την ανάθεση της έρευνας της άνω πολύκροτης υπόθεσης σε διαφορετικό εισαγγελέα αλλά και για την πολιτική πίεση (political pressure), για τον εκφοβισμό (intimidation) και για την παρενόχληση (harassment) της Κυβέρνησης στις Αρχές που διεξάγουν την έρευνα για τις ‘‘υποκλοπές’’.

Το Ευρωπ. Κοινοβ., εν τέλει, έφτασε στο σημείο να καλέσει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να ενασκήσει όλα τα μέσα που έχει στη διάθεσή της κατά της Ελλάδας και ειδικά την προέτρεψε να εξετάσει τη (μη) εκταμίευση κονδυλίων προς την Ελλάδα, υπό το πρίσμα του Κανονισμού 1303/2013 για τα Κοινά Ευρωπαϊκά Ταμεία (Common Provisions Regulation) κατά συνερμηνεία του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ, σε συνάρτηση με το γεγονός της μη εφαρμογής αποφάσεων του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου στη χώρα, κατά συσχέτιση παράλληλα και του Κανονισμού Αιρεσιμότητας (Κανονισμός 2092/2020) σχετικά τη προστασία του προϋπολογισμού της ΕΕ (Rule of Law Conditionality Regulation).

Οι ‘‘κεραυνοί’’ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για την Ελλάδα και για το ‘‘επίπεδο’’ της ….Δημοκρατίας της ήταν πρωτοφανείς! Αφού όμως ο Υπουργός, κ. Μαυρουδής Βορίδης, απέδωσε το Ψήφισμα της Ευρωβουλής σε ‘‘οργανωμένα ιδεολογικά και πολιτικά συμφέροντα που θέλουν να πλήξουν το παράδειγμα ηγεσίας του Πρωθυπουργού μας’’, ήρθε ο…. ‘‘Economist’’.

Αφετέρου, λοιπόν, στην κατηγορία της πλήρους δημοκρατίας, για πρώτη φορά μετά το 2008, αναβάθμισε την Ελλάδα το γνωστό διεθνές περιοδικό ‘‘Economist’’ στην ετήσια έκθεσή του με τίτλο ‘‘Democracy Index’’ (Δείκτης Δημοκρατίας) για το 2023, κατατάσσοντας τη χώρα μας πάνω από τις ΗΠΑ και κράτη-μέλη της ΕΕ, όπως η Ιταλία, το Βέλγιο και η Πορτογαλία που λογίζονται ως…. ‘‘ελαττωματικές δημοκρατίες’’.

Μάλιστα, η Ελλάδα, βαθμολογούμενη με 8,14/10 καταλαμβάνει την 20^η θέση ανάμεσα σε 167 χώρες του Πλανήτη που εξετάζει ο βραχίονας ‘‘Intelligence Unit’’ του ‘‘Economist’’ και δια τούτο τον λόγο αναφέρεται στην έκθεση του περιοδικού ότι ‘‘Η γενέτειρα της Δημοκρατίας έχει λόγο να πανηγυρίζει!’’.

Στο ίδιο μήκος κύματος, μετά την υπερψήφιση του νομοσχεδίου για τον γάμο και την τεκνοθεσία των ομόφυλων ζευγαριών, πανηγυρικό ήταν το ‘‘τιτίβισμα’’ του Πρωθυπουργού, ο οποίος έγραψε στον προσωπικό του λογαριασμό για την Ελλάδα ότι είναι ‘‘μια χώρα δημοκρατική και προοδευτική, παθιασμένα αφοσιωμένη στις ευρωπαϊκές αξίες’’ (Greece – a progressive, and democratic country, passionately committed to European values, https://twitter.com/PrimeministerGR/status/1758245681863483800).

Τι συμβαίνει επομένως; Έχει πραγματιστικό υπόβαθρο το ψήφισμα του Ευρωπ. Κοινοβ. κατά της Ελλάδας και πρέπει να ανησυχούμε όλοι μας ανεξαιρέτως; Η’ στη ‘‘γενέτειρα της Δημοκρατίας’’, όπως έγραψε και ο ‘‘Economist’’, πρέπει να πανηγυρίζουμε για τα κατορθώματά μας στο πεδίο του κράτους δικαίου και της έμπρακτης εφαρμογής της Δημοκρατίας, δεδομένου ότι το άνω ψήφισμα της Ευρωβουλής είναι αδικαιολόγητη έκφραση ‘‘τυφλού μένους’’ κατά, απλά και μόνο, της παρούσας Κυβέρνησης;

Το θέμα είναι πολύ σοβαρό. Πράγματι, με βάση το άρθρο 2 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΕΕ), αυτή βασίζεται στις αξίες του σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της ισότητας, του κράτους δικαίου, καθώς και του σεβασμού των ανθρώπινων δικαιωμάτων, ενώ οι άνω αξίες είναι κοινές στα κράτη μέλη και εντός της κοινωνίας τους που χαρακτηρίζεται από τον πλουραλισμό, την απαγόρευση των διακρίσεων, την ανοχή, τη δικαιοσύνη, την αλληλεγγύη και την ισότητα μεταξύ γυναικών και ανδρών.

Καθώς, μάλιστα, αυτό το δομικό DNA της ΕΕ είναι όρος της λειτουργίας της, ήδη από το 2020, με τον Κανονισμό περί του γενικού καθεστώτος αιρεσιμότητας για την προστασία του προϋπολογισμού της Ένωσης (Καν. 2092/2020), αν πλήττεται το κράτος δικαίου σε κράτος-μέλος, η ίδια η ΕΕ δικαιούται να λάβει μέτρα εναντίον του στα οποία περιλαμβάνονται η αναστολή πληρωμών και δεσμεύσεων, η αναστολή της εκταμίευσης δόσεων ή η πρόωρη αποπληρωμή δανείων, η μείωση της χρηματοδότησης στο πλαίσιο υφιστάμενων δεσμεύσεων και η απαγόρευση της ανάληψης νέων δεσμεύσεων έναντι αποδεκτών ή της σύναψης νέων συμφωνιών για δάνεια ή άλλα μέσα υπό την εγγύηση του προϋπολογισμού της Ένωσης.

Υπό την ευρωπαϊκή Λογική, το κράτος δικαίου απαιτεί όλες οι δημόσιες εξουσίες να ενεργούν εντός των ορίων που θέτει ο νόμος, σύμφωνα με τις αξίες της δημοκρατίας και του σεβασμού των θεμελιωδών δικαιωμάτων, όπως ορίζονται στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης  και σε άλλα ισχύοντα μέσα, και υπό τον έλεγχο ανεξάρτητων και αμερόληπτων δικαστηρίων. Ειδικότερα,  η ΕΕ απαιτεί να τηρούνται στα κράτη-μέλη της οι αρχές της νομιμότητας, συμπεριλαμβανομένης της διαφανούς, υπεύθυνης, δημοκρατικής και πλουραλιστικής νομοθετικής διαδικασίας, της ασφάλειας δικαίου, της απαγόρευσης της αυθαιρεσίας της εκτελεστικής εξουσίας, της αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας και πρόσβασης σε ανεξάρτητα και αμερόληπτα δικαστήρια και του χωρισμού των εξουσιών.

Έτσι, αν δεν τηρούνται τα άνω κριτήρια, τα οποία είναι ενσωματωμένα στο άρθρο 49 της ΣΕΕ και ισχύουν ακόμη και για τα υπό προσχώρηση στην ΕΕ κράτη, δηλαδή τα κριτήρια του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της Κοπεγχάγης, η χώρα-παραβάτης κινδυνεύει από το να μη λάβει κονδύλια από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, το Ταμείο Συνοχής, το Ταμείο Μεταβατικότητας, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης, Θάλασσας και Αλιείας, το Ταμείο Ασύλου και Μετανάστευσης, το Ταμείο Εσωτερικής Ασφάλειας και το Ταμείο Διαχείρισης Συνόρων και θεωρήσεων εισόδου, μέχρι και με το να κινηθεί σε βάρος της η διαδικασία του άρθρου 7 της ΣΕΕ, η οποία στο βάθος, και υπό προϋποθέσεις, οδηγεί ακόμη και στην απώλεια του δικαιώματος ψήφου του αντιπροσώπου της κυβέρνησης αυτής της (συγκεκριμένης) χώρας στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο.

Επί της ‘‘ταμπακιέρας’’, ωστόσο, η συζήτηση είναι πολύ βαθιά και πολύ μεγάλη. Προσωπικά, δεδομένου ότι ο Economist χρησιμοποιεί τον ‘‘Δείκτη Δημοκρατίας’’ (ίδετε παραπάνω τον ‘‘Democracy Index’’), θα αναφερθώ, κι εγώ με τη σειρά μου, σε τρεις κρίσιμους, κατά την άποψη μου, ‘‘δείκτες’’ που έχουν να κάνουν με την ποιότητα της δημοκρατίας σε μια χώρα και ειδικότερα στις πιο πρόσφατες ‘‘επιδόσεις’’ της Ελλάδας επί των δεικτών αυτών.

Πρώτον, με βάση τον δείκτη αντίληψης για τη διαφθορά (corruption perceptions index) της Διεθνούς Διαφάνειας (International Transparency) για το 2023 η Ελλάδα με μια ‘‘βαθμολογία’’ 49/100, βρίσκεται στην 58^η θέση ανάμεσα σε 180 συγκρινόμενες χώρες, σημειώνοντας μια πτώση 3 μονάδων στην επίδοσή της σε σύγκριση με την αμέσως πρότερη ‘‘βαθμολογία’’ της (ίδετε αναλυτικά στη διεύθυνση: https://www.transparency.org/en/cpi/2023).

Στη δε έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Βρυξέλλες, 5-7-2023) για το κράτος δικαίου και ειδικότερα στο κεφάλαιο που αφορά την Ελλάδα  (https://commission.europa.eu/system/files/2023-07/22_1_52575_coun_chap_greece_el.pdf) γράφονται τα εξής: ‘‘Σύμφωνα με την αντίληψη εμπειρογνωμόνων και της επιχειρηματικής κοινότητας, το επίπεδο διαφθοράς στον δημόσιο τομέα είναι σχετικά υψηλό. Στον δείκτη αντίληψης της διαφθοράς της Διεθνούς Διαφάνειας για το 2022, η Ελλάδα βαθμολογήθηκε με 52/100, και κατέλαβε την 21η θέση στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την 51η παγκοσμίως. Η αντίληψη αυτή έχει επιδεινωθεί σημαντικά κατά την τελευταία πενταετία. Σύμφωνα με την ειδική έρευνα του Ευρωβαρόμετρου του 2023, το 97 % όσων απάντησαν θεωρεί ότι η διαφθορά είναι ευρέως διαδεδομένη στη χώρα τους (ενωσιακός μέσος όρος: 70 %) και το 56 % όσων απάντησαν αισθάνεται ότι επηρεάζεται προσωπικά από τη διαφθορά στην καθημερινή του ζωή (ενωσιακός μέσος όρος: 24 %). Όσον αφορά τις επιχειρήσεις, το 95 % των εταιρειών θεωρεί ότι η διαφθορά είναι ευρέως διαδεδομένη (ενωσιακός μέσος όρος: 65 %) και το 74 % πιστεύει ότι η διαφθορά αποτελεί πρόβλημα για την επιχειρηματική δραστηριότητα (ενωσιακός μέσος όρος: 35 %)’’.

Δεύτερον, με βάση τον Παγκόσμιο Δείκτη της Ελευθερίας του Τύπου (World Press Freedom Index, https://rsf.org/en/2023-world-press-freedom-index-journalism-threatened-fake-content-industry), η Ελλάδα βρίσκεται στην 107^η παγκοσμίως και δη στην Ευρωπαϊκή Ένωση, όσον αφορά την ελευθεροστομία και μη λογοκρισία των δημοσιογράφων, είναι ουραγός (ίδετε https://rsf.org/en/country/greece:  ‘‘Greece (107th), where journalists were spied on by the intelligence services and by powerful spyware, continues to have the EU’s lowest ranking’’).

Τρίτον, επειδή καίριο ρόλο διαδραματίζει σε μια δημοκρατία η εμπιστοσύνη της κοινωνίας στη κυβέρνηση της χώρας και γενικά στους θεσμούς, ας έχουμε υπόψη μας ότι με βάση τον ‘‘δείκτη εμπιστοσύνης στην Κυβέρνηση’’ (Trust in government index) που δημοσιεύει ο παγκόσμιος Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ο γνωστός ‘‘ΟΟΣΑ’’) για το 2022 η Ελλάδα από τις 27 χώρες της ΕΕ βρίσκεται στην προτελευταία θέση, δηλαδή στην 26^η θέση (ίδετε για περισσότερα στη διεύθυνση: https://data.oecd.org/gga/trust-in-government.htm).

Ωστόσο, όπως είναι αντιληπτό, η συζήτηση για την ποιότητα της δημοκρατίας σε μια χώρα δεν αφορά μόνο τους (όποιους) δείκτες. Όπως τόνισα και παραπάνω, είναι πολύ πιο μεγάλη συζήτηση και δη σύνθετη και περίπλοκη πολλές φορές και σίγουρα δεν εξαντλείται με ή σε ένα άρθρο γνώμης. Από την πλευρά μου, λοιπόν, έχω (προς το παρόν) να κάνω μια επισήμανση και μια προτροπή.

Καταρχάς, προκειμένου να αρχίσει ο οποιοσδήποτε να σκέφτεται ουσιαστικά επί όλων των παραπάνω, επισημαίνω, αναφορικά με το θέμα των ‘‘δεικτών’’, ότι από τη μια ο ‘‘Economist’’ είναι απλά ένα διεθνές περιοδικό ενώ από την άλλη το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και ο ΟΟΣΑ είναι θεσμοί, η δε Διεθνής Διαφάνεια διεθνής οργανισμός και οι ‘‘Δημοσιογράφοι χωρίς σύνορα’’ (αυτοί δημοσιοποιούν τον Παγκόσμιο Δείκτη της Ελευθερίας του Τύπου) μια διεθνής ΜΚΟ.

Σε κάθε περίπτωση όμως, και ανεξάρτητα από το τι θα σκεφθεί και το πώς τελικά θα τοποθετηθεί καθένας επί του σπουδαίου και καθοριστικού αυτού ζητήματος,  προτρέπω να υιοθετήσουμε τη λογική του σύγχρονου Γάλλου φιλοσόφου Alain de Benoist  ο οποίος έχει υποστηρίξει ότι ‘‘O πιο σημαντικός δείκτης της δημοκρατίας δεν είναι ο βαθμός ελευθερίας ούτε ο βαθμός ισότητας, αλλά μάλλον ο βαθμός συμμετοχής’’. Σε λιγότερο από 4 μήνες έχουμε ευρωεκλογές και αν θέλουμε τη δημοκρατία μας ισχυρή και πάλλουσα, έχουμε όλοι δικαίωμα και υποχρέωση ταυτόχρονα να προβληματιστούμε και κυρίως και πρωταρχικώς να εκφραστούμε….

Κατερίνη, 19/2/2024

ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΚΟΥΓΚΟΥΡΕΛΑΣ

ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ

LLM IN INTERNATIONAL COMMERCIAL LAW

LLM IN EUROPEAN LAW

Cer. LSE in Business, International

Relations and the political science